Ο ρόλος των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης & Επικοινωνίας στη διαχείριση των πληροφοριών

1/7/2014

Της Δρ. Ασπασίας Καραμάνου,
Πολιτικός Μηχανικός, Προϊσταμένη Πολιτικής Προστασίας ΠΕ ΚΤ, Περιφέρεια Αττικής

Τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης (ΜΜΕ) επηρεάζουν και διαμορφώνουν σε μεγάλο βαθμό την κοινωνική κουλτούρα και την ατομική αντίληψη σχετικά με τους φυσικούς κινδύνους (τόσο των πολιτών όσο και των δυνάμεων Προστασίας). Τη συμβολή τους στη διαχείριση των πληροφοριών μπορούμε να τη δούμε μέσα από δύο αντίρροπες εννοιολογικές προσεγγίσεις:

Ως σημαντικό πόρο που μπορεί να συνδράμει αποφασιστικά στην αντιμετώπιση των καταστροφών και ως παράγοντα αύξησης της κοινωνικής ευαλώτητας.

Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης είναι η μοναδική γέφυρα μεταξύ των αρχών και του κοινού και συνεπώς έχουν την ευθύνη να διασφαλίσουν ότι κατά τη διάρκεια μιας κατάστασης έκτακτης ανάγκης οι πληροφορίες για τη δημόσια ασφάλεια θα φθάσουν στο ευρύ κοινό έγκαιρα και με ακρίβεια. ^[1]

Δεδομένου όμως ότι είναι ο μοναδικός αγωγός των πληροφοριών και η επιρροή τους έχει μεγάλη ισχύ, μπορούν να συμβάλλουν και στην επιτάχυνση των διαδικασιών ανάπτυξης στα πλαίσια της αειφορίας και της προσαρμοστικότητας των κοινοτήτων φέρνοντας στην επικαιρότητα κρίσιμα ζητήματα προς αυτήν την κατεύθυνση.

Ωστόσο, ο σχεδιασμός ετοιμότητας των ΜΜΕ στις περιπτώσεις των φυσικών καταστροφών είναι πολύ περιορισμένος και γενικά χαμηλής ποιότητας. Σε  σχετική έρευνα του Disaster Research Center σε περιοχές επιρρεπείς σε καταστροφικά φυσικά φαινόμενα, μόνο στο 33% των ραδιοφωνικών σταθμών και στο 54% των τηλεοπτικών σταθμών είχαν καταρτίσει σχέδια δράσης οποιαδήποτε είδους και εξ’ αυτών μόλις το 37% τα εφαρμόζει.

Αν και τα τελευταία χρόνια υπάρχει μεγαλύτερη κάλυψη από τα ΜΜΕ σε εθνικό επίπεδο, η μεγαλύτερη μάζα  των ΜΜΕ με αφορμή έναν φυσικό κίνδυνο, κατασκευάζει κοινωνικά ολέθρους.Τα ΜΜΕ έχουν κατηγορηθεί για παραπληροφόρηση και παραπλάνηση της κοινής γνώμης, σχετικά με τη σοβαρότητα των καταστροφών συμβάλλοντας στη σύγχυση. Αυτό που συνήθως συμβαίνει είναι η μετάδοση ανακριβών, αντιφατικών ή διφορούμενων και ελλιπών πληροφοριών, τεχνική κατασκευή του κινδύνου για λόγους ακροαματικότητας, πολιτικών ή ατομικών σκοπιμοτήτων, έλλειψης χρόνου για τη διασταύρωση των πληροφοριών τους, ακόμη και «βλακώδους» απειρίας. Όπως εύστοχα επισημαίνεται από τον καθηγητή Alexander (2006)«Η καταστροφή αντιμετωπίζεται ως θέαμα (μοντέλο Hollywood). Η προσέγγιση αυτή είναι αν και γελοία απλοϊκή επαναλαμβάνεται ατελείωτα στη λαϊκή ψυχαγωγία, από τις σχετικές απεικονίσεις των δημοσιογράφων».

Τα ΜΜΕ έχουν την τάση να επικεντρώνονται στα πιο ασυνήθιστα και δραματικά δρώμενα δίνοντας την εντύπωση ότι αυτού του είδους τα γεγονότα είναι πιο συχνά απ’ ότι στην πραγματικότητα, διαμορφώνοντας κατ΄επέκταση και την αντιληπτική ικανότητα των ατόμων σε λανθασμένες κατευθύνσεις.  Για αρκετούς ανθρώπους η προσωπική επαφή με μεγάλου μεγέθους φυσικούς κινδύνους είναι αρκετά σπάνια και η γνώση τους ή η εμπειρία τους γύρω από αυτούς διαμορφώνεται από τα ΜΜΕ.  Οι κοινωνιολόγοι έχουν επισημάνει από καιρό ότι όλα τα κοινωνικά φαινόμενα υπόκειται σε μανίες και μόδες και η εστίαση θα μπορούσε να κυμανθεί από την επιστημονική θεωρία στην ψυχαγωγική δραστηριότητα.  Η έρευνα έχει δείξει ότι ακόμη και η συχνή επανάληψη μιας είδησης η οποία αναφέρεται στην σπανιότητα ενός γεγονότος (πχ πτώση αστεροειδούς) μπορεί να έχει το αντίθετο αποτέλεσμα στο κοινό το οποίο μπορεί ν’ αντιληφθεί το γεγονός της εκδήλωσης του φαινομένου (πτώση αστεροειδούς) και όχι το μήνυμα που αφορά τη συχνότητά του.

Δεν μεταδίδουν τα απαραίτητα λεπτομερή στοιχεία που απαιτούνται για την ενημέρωση, την ασφάλεια και την αυτοπροστασία των πολιτών. Συχνά επιλέγουν την αναπαραγωγή φημών, διαφωνιών και απόψεων που διαστρεβλώνουν τα γεγονότα. Τα εκλιπόντα στοιχεία από την εικόνα της καταστροφής και τις απαιτήσεις που δημιουργούνται από τις συνέπειες της, συμπληρώνονται με τη συμμετοχή μη ειδικών ή μη εξουσιοδοτημένων ατόμων. Ιδιαίτερα όμως οι πολίτες, δείχνουν απίστευτη δημιουργικότητα στην ερμηνεία των καταστάσεων που δημιουργεί μια καταστροφή και στη διαιώνιση σχετικών με την καταστροφή μύθων. Το φαινόμενο αυτό παρατηρείται πιο έντονα στο περιεχόμενο των ηλεκτρονικών και έντυπων μέσων όπου να εστιάζουν κυρίως σε εγκληματικότητα, αποδιοργάνωση, πανικό και άλλες δραματικές εικόνες.

Ωστόσο, η αντικοινωνική συμπεριφορά, λεηλασίες κτλ, είναι σχετικά σπάνια φαινόμενα και τα ποσοστά της εγκληματικότητας τείνουν να μειώνονται κατά τη διάρκεια μιας κρίσης (και παρά τους συχνά αντίθετους ισχυρισμούς των μέσων μαζικής ενημέρωσης). Οι δηλώσεις, σύμφωνα τις οποίες οι λεηλασίες είναι σχεδόν αναπόφευκτες σε μεγάλες καταστροφές οφείλεται σε άγνοια των κυβερνητικών γραφειοκρατών γύρω από την ερευνητική βιβλιογραφία για τις καταστροφές. Οι ακραίες καταστάσεις εμφανίζονται συνήθως στις περιπτώσεις του ολέθρου, σε ειδικές περιπτώσεις (πχ προϋποθέσεις αστάθειας στον κοινωνικό ιστό) ή σε άλλου είδους κρίσεις όπως οι πολιτικές ταραχές.

Συνηθίζεται ακόμη από τα ΜΜΕ της επιλεκτικής αναφοράς των δραστηριοτήτων απόκρισης που λαμβάνουν χώρα τη στιγμή μιας κρίσης, αποφεύγοντας να παρουσιάζουν και τις δραστηριότητες των εθελοντών ή των αναδυόμενων ομάδων και οργανισμών αφού δεν αποτελούν (με άμεσο τρόπο) μέρος της κρατικής οργάνωσης Πολιτικής Προστασίας.

Για παράδειγμα, στην έρευνα και τη διάσωση που γίνεται στο άμεσο διάστημα μετά από ένα καταστροφικό γεγονός, ενώ χιλιάδες πολίτες μπορεί να έχουν διασωθεί ανεπίσημα από άλλους πολίτες, τα ΜΜΕ μπορεί να εστιάζουν σε έναν ειδικά εκπαιδευμένο σκύλο από το εξωτερικό, που μπορεί ή δεν μπορεί να βρει κανέναν.

Παραταύτα, η συνεργασία με τα ΜΜΕ θεωρείται ζωτικής σημασίας, όχι μόνο προκειμένου οι αρχές να επικοινωνούν και να ενημερώνουν το κοινό, αλλά επίσης γιατί η βοήθειά τους στην ενίσχυση (ή την ανοικοδόμηση) της εικόνας και την αποκατάσταση της εμπιστοσύνης με τις αρχές διαχείρισης κατά τη διάρκεια της κρίσης είναι αποφασιστικής σημασίας.

Όμως, όπως υποδεικνύεται από αρκετούς μελετητές  και την πλειοψηφία των κατευθυντήριων οδηγιών, υπάρχει ανάγκη για «φιλτράρισμα» των πληροφοριών που διασπείρονται στα μέσα ενημέρωσης. Ιδιαίτερη έμφαση πρέπει να δίνεται στη λεπτομερή στρατηγική επικοινωνίας με τα ΜΜΕ, προκειμένου η συμβολή τους στη διαχείριση των καταστροφών να είναι θετική.

Βιβλιογραφικές Αναφορές

1. Alexander, D. (2006), “Symbolic and Practical Interpretations of the Hurricane Katrina Disaster in New Orleans”, (Διαθέσιμοστηνιστοσελίδα: http://understandingkatrina.ssrc.org/) Coburn, A.W., Spence, R.J.S. and Pomonis, A. (1994),” Vulnerability and Risk Assessment”, (2nd Edition) UNDP & DHA Disaster Management Training Program.
2. Coppola, D.P. (2005), “Gripped by fear”, Disaster Prevention and Management, Vol: 14, Num:1 pp. 32-54.
3. Drabek, T.E. (1986), “Human system responses to disaster: an inventory of sociological findings”, N.Y.: Springer-Verlaag.
4. Drabek, T.E. (1998), “Sociology of disasters course” Federal Emergency Management Agency, Washington, D.C.
5. Quarantelli, E.L. and  Dynes, R.R., (1968), “Looting in civil disorders: an index of social change”, American Behavioral Scientist 5: 131-141.
6. Finucane, M.L., Alhakami, A.,  Slovic ,P. and  Johnson, S.M. (2000), “The affect heuristic in judgments of risks and benefits”, Journal of Behavioral Decision Making 13  pp. 1–17.
7. Lettieri E., Masella C. and Radaelli G. (2009),  “Disaster management: findings from a systematic review”,  Disaster Prevention and Management, Volume:18,  pp:117-136.
8. Quarantelli, E.L. (1996), “Local mass media operations in disasters in the USA”,  Disaster Prevention and Management, Volume: 5, Number:5 pp 5-10.
9. Quarantelli, E.L. (1997), “Ten criteria for evaluating the management of community disasters”, Disasters, Vol. 21 No.1, pp.39-56.
10. Quarantelli, E.L. (2000), “Disaster Planning, Emergency Management, And Civil Protection: The Historical Development And Current Characteristics Of Organized Efforts to Prevent And Respond to Disasters”, Disaster Research Center, University of Delaware, Newark DE, Preliminary Paper #301
11. Quarantelli, E.L. (2006), “Catastrophes are Different from Disasters: Some Implications for Crisis Planning and Managing Drawn from Katrina”,
    (Διαθέσιμο στην ιστοσελίδα : http://understandingkatrina.ssrc.org/Quarantelli/)
12. Ritchie, B. (2003), “Chaos, crises and disasters: a strategic approach to crisis management in the tourism industry”, Tourism Management, Vol. 25 No.6, pp.669-83.

Παραπομπές 

[1].  Η απευθείας επαφή με το κοινό μπορεί να πραγματοποιηθεί υπό ειδικές προϋποθέσεις και σε περιορισμένες ζώνες καταστροφών (πχ ο τοπικός άρχοντας μιας μικρής κοινότητας μπορεί ν’ αναλάβει μέσω των αρμόδιων υπηρεσιών του αυτή τη δραστηριότητα).