Μέτρηση της Ακτινοβολίας & Μέσα Ατομικής Προστασίας

Η ακτινοβολία είναι ένα φαινόμενο που περιβάλλει την καθημερινότητά μας, προερχόμενη τόσο από φυσικές πηγές όσο και από ανθρώπινες δραστηριότητες. Η κατανόηση, η μέτρηση και η παρακολούθηση της ακτινοβολίας είναι ζωτικής σημασίας για την προστασία της ανθρώπινης υγείας και του περιβάλλοντος.
Στο άρθρο αυτό, θα εξερευνήσουμε τις μεθόδους μέτρησης της ακτινοβολίας, εστιάζοντας στα ατομικά δοσίμετρα και τα ειδικά μηχανήματα μέτρησης ραδιενέργειας αλλά και στα μέσα ατομικής προστασίας.

Γιατί Μετράμε την Ακτινοβολία;

Η μέτρηση της ακτινοβολίας είναι απαραίτητη για πολλούς λόγους, συμπεριλαμβανομένων:

• Προστασία της υγείας: Η υπερβολική έκθεση στην ακτινοβολία μπορεί να προκαλέσει βλάβες στα κύτταρα και να αυξήσει τον κίνδυνο ανάπτυξης καρκίνου. Η μέτρηση επιτρέπει την παρακολούθηση της έκθεσης και τη λήψη προληπτικών μέτρων.
• Ασφάλεια στο χώρο εργασίας: Επαγγελματίες που εργάζονται με ακτινοβολία (π.χ., σε νοσοκομεία, πυρηνικές εγκαταστάσεις, βιομηχανία) πρέπει να παρακολουθούνται συστηματικά για να διασφαλιστεί ότι δεν υπερβαίνουν τα επιτρεπόμενα όρια έκθεσης.
• Περιβαλλοντική παρακολούθηση: Η παρακολούθηση των επιπέδων ακτινοβολίας στο περιβάλλον βοηθά στην ανίχνευση τυχόν διαρροών ή αυξημένων επιπέδων που μπορεί να επηρεάσουν τον πληθυσμό και τα οικοσυστήματα.
• Ερευνητικές εφαρμογές: Στην επιστημονική έρευνα, η ακριβής μέτρηση της ακτινοβολίας είναι κρίσιμη για πειράματα και αναλύσεις.

Ατομικά Δοσίμετρα: Προσωπική Παρακολούθηση της Έκθεσης

Τα ατομικά δοσίμετρα είναι μικρές συσκευές που φορούν οι άνθρωποι για να καταγράφουν την προσωπική τους έκθεση στην ακτινοβολία. Λειτουργούν συλλέγοντας πληροφορίες για τη δόση ακτινοβολίας που έχει απορροφήσει το σώμα τους σε ένα συγκεκριμένο χρονικό διάστημα.

Υπάρχουν διάφοροι τύποι ατομικών δοσιμέτρων:

• Φωτογραφικά Φιλμ Δοσίμετρα: Πρόκειται για τα παλαιότερα και πιο απλά δοσίμετρα. Ένα μικρό φιλμ εκτίθεται στην ακτινοβολία, και η ποσότητα σκουρότητας του φιλμ μετά την εμφάνιση υποδηλώνει την απορροφούμενη δόση.
• Θερμοφωταυγή Δοσίμετρα (TLD): Αυτά τα δοσίμετρα περιέχουν κρυστάλλους που αποθηκεύουν ενέργεια από την ακτινοβολία. Όταν οι κρύσταλλοι θερμανθούν, εκπέμπουν φως (φωταύγεια) του οποίου η ένταση είναι ανάλογη της απορροφούμενης δόσης. Είναι ευαίσθητα και χρησιμοποιούνται ευρέως.
• Οπτικά Διεγερμένα Φωταυγή Δοσίμετρα (OSL): Παρόμοια με τα TLD, αλλά αντί για θερμότητα, χρησιμοποιείται φως για να απελευθερωθεί η αποθηκευμένη ενέργεια. Είναι πιο ανθεκτικά και μπορούν να διαβαστούν πολλές φορές.
• Ηλεκτρονικά Δοσίμετρα (EPD): Αυτά είναι τα πιο σύγχρονα δοσίμετρα, τα οποία παρέχουν άμεση ανάγνωση της δόσης ακτινοβολίας σε πραγματικό χρόνο. Συχνά έχουν συναγερμούς που ενεργοποιούνται όταν η δόση υπερβαίνει ένα προκαθορισμένο όριο. Είναι ιδανικά για επαγγελματίες που χρειάζονται συνεχή παρακολούθηση.

Μηχανήματα Μέτρησης Ραδιενέργειας: Για Συστηματική Παρακολούθηση

Πέρα από τα ατομικά δοσίμετρα, υπάρχουν διάφορα μηχανήματα μέτρησης ραδιενέργειας που χρησιμοποιούνται για την ανίχνευση, μέτρηση και ανάλυση της ακτινοβολίας σε περιβάλλοντα ή δείγματα.

Τα πιο κοινά περιλαμβάνουν:

• Μετρητές Geiger-Müller (GM): Είναι από τα πιο αναγνωρίσιμα και ευρέως χρησιμοποιούμενα όργανα για την ανίχνευση ακτινοβολίας. Λειτουργούν ανιχνεύοντας τα ιόντα που παράγονται από την αλληλεπίδραση της ακτινοβολίας με ένα αέριο μέσα σε έναν σωλήνα. Είναι ιδανικά για την ανίχνευση ακτινοβολίας άλφα, βήτα και γάμμα, αλλά δεν μπορούν να διακρίνουν τον τύπο της ακτινοβολίας ή την ενέργειά της.
• Ανιχνευτές Σπινθηρισμού: Αυτοί οι ανιχνευτές χρησιμοποιούν υλικά που εκπέμπουν φως (σπινθηρισμό) όταν αλληλεπιδρούν με την ακτινοβολία. Το φως στη συνέχεια μετατρέπεται σε ηλεκτρικό σήμα και μετριέται. Είναι πιο ευαίσθητοι από τους μετρητές GM και μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τη διάκριση των τύπων ακτινοβολίας και την μέτρηση της ενέργειάς τους.
• Ημιαγωγοί Ανιχνευτές: Πρόκειται για τους πιο προηγμένους ανιχνευτές, οι οποίοι χρησιμοποιούν υλικά ημιαγωγών (όπως το γερμάνιο ή το πυρίτιο) για να μετατρέψουν άμεσα την ενέργεια της ακτινοβολίας σε ηλεκτρικό σήμα. Προσφέρουν εξαιρετική ανάλυση ενέργειας και χρησιμοποιούνται σε απαιτητικές εφαρμογές, όπως η φασματοσκοπία γάμμα, για την αναγνώριση συγκεκριμένων ραδιονουκλιδίων.
• Φασματόμετρα Ακτινοβολίας: Αυτά τα σύνθετα συστήματα όχι μόνο μετρούν την ποσότητα της ακτινοβολίας αλλά και αναλύουν το ενεργειακό της φάσμα, επιτρέποντας την αναγνώριση των ραδιενεργών πηγών.

Η μέτρηση της ακτινοβολίας είναι ένας θεμελιώδης λίθος της ακτινοπροστασίας. Τα ατομικά δοσίμετρα παρέχουν ζωτικές πληροφορίες για την προσωπική έκθεση, ενώ τα διάφορα μηχανήματα μέτρησης ραδιενέργειας επιτρέπουν την εκτενή παρακολούθηση και ανάλυση σε διάφορα περιβάλλοντα.
Μέσω της συνεχούς ανάπτυξης και χρήσης αυτών των τεχνολογιών, μπορούμε να διασφαλίσουμε την ασφάλεια των ατόμων που εκτίθενται σε ακτινοβολία και να προστατεύσουμε το κοινό από τις δυνητικά επιβλαβείς επιπτώσεις της.

Μέτρηση Ακτινοβολίας σε Εξωτερικούς Χώρους 

Η μέτρηση της ακτινοβολίας σε εξωτερικούς χώρους αποτελεί ένα κρίσιμο κομμάτι της περιβαλλοντικής παρακολούθησης και της δημόσιας υγείας. Σε αντίθεση με τις ελεγχόμενες συνθήκες εργαστηρίου, η ακτινοβολία στο περιβάλλον προέρχεται από πολλαπλές πηγές, τόσο φυσικές (κοσμική ακτινοβολία, ραδιενέργεια εδάφους και πετρωμάτων, ραδόνιο) όσο και τεχνητές (πυρηνικές εγκαταστάσεις, ιατρικές εφαρμογές, βιομηχανία, ακόμη και υπολείμματα παλαιότερων πυρηνικών δοκιμών).

Τρόποι Μέτρησης Ακτινοβολίας σε Εξωτερικούς Χώρους

Η μέτρηση της ακτινοβολίας στο περιβάλλον γίνεται με διάφορους τρόπους, ανάλογα με τον τύπο της ακτινοβολίας που ενδιαφέρει (ιοντίζουσα ή μη-ιοντίζουσα) και τον σκοπό της μέτρησης:

1. Για Ιοντίζουσα Ακτινοβολία (π.χ., από ραδιενεργά υλικά):

• Τηλεμετρικά Δίκτυα Παρακολούθησης: Πολλές χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας (μέσω της Ελληνικής Επιτροπής Ατομικής Ενέργειας – ΕΕΑΕ), διαθέτουν εθνικά τηλεμετρικά δίκτυα σταθμών μέτρησης.
  Αυτοί οι σταθμοί είναι τοποθετημένοι σε στρατηγικά σημεία και καταγράφουν συνεχώς τα επίπεδα της ολικής γάμμα ακτινοβολίας στον αέρα σε πραγματικό χρόνο.
  Τα δεδομένα μεταδίδονται κεντρικά και επιτρέπουν την έγκαιρη ανίχνευση τυχόν αυξημένων επιπέδων ραδιενέργειας.
• Μετρήσεις Αιωρούμενων Σωματιδίων (Αεροζόλ): Ειδικοί σταθμοί συλλέγουν δείγματα αέρα για την ανάλυση της ραδιενέργειας που περιέχεται στα αιωρούμενα μικροσωματίδια (αεροζόλ) της ατμόσφαιρας. Αυτό είναι σημαντικό για την ανίχνευση ραδιονουκλιδίων που μεταφέρονται με τον αέρα.
• Δειγματοληψία και Εργαστηριακή Ανάλυση: Δείγματα Εδάφους και Νερού, συλλέγονται δείγματα εδάφους, νερού (από ποτάμια, λίμνες, θάλασσες), βροχής και φυτών. Αυτά τα δείγματα μεταφέρονται σε εξειδικευμένα εργαστήρια όπου αναλύονται για την παρουσία και τη συγκέντρωση διαφόρων ραδιονουκλιδίων (π.χ., Καίσιο-137, Στρόντιο-90, Ιώδιο-131). Δείγματα Τροφίμων, ελέγχονται και τρόφιμα, ειδικά μετά από κάποιο ατύχημα ή συμβάν, για να διασφαλιστεί ότι δεν περιέχουν ραδιενεργά στοιχεία πάνω από τα επιτρεπτά όρια.
• Φορητοί Ανιχνευτές: Οι φορητοί μετρητές Geiger-Müller, οι ανιχνευτές σπινθηρισμού και οι φορητοί φασματόμετρα γάμμα χρησιμοποιούνται για επιτόπιες μετρήσεις και την ταχεία ανίχνευση ραδιενεργών πηγών ή ρυπασμένων περιοχών.
  Μέτρηση Ραδονίου: Το ραδόνιο είναι ένα φυσικό ραδιενεργό αέριο που προέρχεται από τη διάσπαση του ουρανίου στο έδαφος και τα πετρώματα.Μπορεί να συσσωρευτεί σε εσωτερικούς χώρους, αλλά και τα επίπεδά του στους εξωτερικούς χώρους παρακολουθούνται, καθώς αποτελεί σημαντικό παράγοντα της φυσικής έκθεσης στην ακτινοβολία. Για τη μέτρησή του χρησιμοποιούνται ειδικοί ανιχνευτές ραδονίου (π.χ., ανιχνευτές στερεάς κατάστασης).

2. Για Μη-Ιοντίζουσα Ακτινοβολία (π.χ., ηλεκτρομαγνητική):

Αξίζει να αναφερθεί ότι και η μη-ιοντίζουσα ακτινοβολία, όπως αυτή από κεραίες κινητής τηλεφωνίας, γραμμές υψηλής τάσης, Wi-Fi κλπ., μετράται επίσης σε εξωτερικούς χώρους.

Για αυτό χρησιμοποιούνται:

• Αναλυτές Φάσματος και Μετρητές Ηλεκτρομαγνητικών Πεδίων: Αυτά τα όργανα μετρούν την ένταση του ηλεκτρικού και μαγνητικού πεδίου σε συγκεκριμένες συχνότητες, δίνοντας μια εικόνα του συνολικού επιπέδου ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας.
  Στην Ελλάδα, η ΕΕΑΕ και άλλοι φορείς πραγματοποιούν συστηματικές μετρήσεις ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας από κεραίες.

Μέσα Ατομικής Προστασίας (ΜΑΠ) από Ακτινοβολία

Τα Μέσα Ατομικής Προστασίας, χρησιμοποιούνται για την ελαχιστοποίηση της έκθεσης στην ακτινοβολία, ειδικά σε περιπτώσεις όπου άλλες μέθοδοι προστασίας (π.χ., απόσταση, θωράκιση, περιορισμός χρόνου) δεν είναι επαρκείς ή εφικτές.
Είναι ιδιαίτερα σημαντικά για εργαζόμενους που εκτίθενται επαγγελματικά σε ακτινοβολία ή σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης.

Οι βασικές αρχές προστασίας από την ιοντίζουσα ακτινοβολία είναι:

1. Απόσταση: Η αύξηση της απόστασης από την πηγή μειώνει δραστικά την έκθεση (η ένταση της ακτινοβολίας μειώνεται με το τετράγωνο της απόστασης).
2. Χρόνος: Ο περιορισμός του χρόνου παραμονής κοντά στην πηγή μειώνει τη συνολική δόση.
3. Θωράκιση: Η τοποθέτηση ενός υλικού μεταξύ της πηγής και του ατόμου απορροφά την ακτινοβολία.

Τα ΜΑΠ εφαρμόζονται ως συμπληρωματικά μέτρα στη θωράκιση:

• Προστατευτικές Ποδιές (Μόλυβδος): Χρησιμοποιούνται ευρέως σε ιατρικές εφαρμογές (ακτινογραφίες, ακτινοθεραπεία) και σε βιομηχανικούς χώρους όπου υπάρχει έκθεση σε ακτίνες Χ ή γάμμα.
  Είναι κατασκευασμένες από υλικά που περιέχουν μόλυβδο ή άλλα βαρέα μέταλλα για την απορρόφηση της ακτινοβολίας.
• Προστατευτικά Γυαλιά (Μόλυβδος): Προστατεύουν τους οφθαλμούς από την ακτινοβολία, μειώνοντας τον κίνδυνο καταρράκτη.
• Θυρεοειδικοί Καλύμματα (Μόλυβδος): Προστατεύουν τον θυρεοειδή αδένα, ο οποίος είναι ευαίσθητος στην ακτινοβολία, ειδικά στο ραδιενεργό ιώδιο.
• Γάντια (Μόλυβδος ή Ειδικά Υλικά): Παρέχουν προστασία στα χέρια κατά το χειρισμό ραδιενεργών υλικών ή κατά τη διάρκεια διαδικασιών που απαιτούν εγγύτητα με την πηγή.
• Αναπνευστικές Συσκευές / Μάσκες & Φίλτρα: Σε περιπτώσεις όπου υπάρχει κίνδυνος εισπνοής ραδιενεργών σωματιδίων ή αερίων (π.χ., ραδόνιο σε υψηλές συγκεντρώσεις, ή μετά από πυρηνικό ατύχημα), χρησιμοποιούνται ειδικές μάσκες ολοκλήρου προσώπου με φίλτρα που συγκρατούν τα ραδιενεργά σωματίδια. Σε ακραίες περιπτώσεις, μπορεί να απαιτηθούν πλήρεις αναπνευστικές συσκευές ανοικτού ή κλειστού κυκλώματος.

Για αυτό τον εξοπλισμό θα χρειαστείτε ειδικές πιστοποιήσεις και ΟΧΙ κοινές μάσκες και κοινά φίλτρα!

• Προστατευτικές Στολές: Σε περιπτώσεις υψηλών επιπέδων ραδιενεργής μόλυνσης, χρησιμοποιούνται ολόσωμες προστατευτικές στολές, συχνά με ενσωματωμένη θωράκιση ή κατασκευασμένες από υλικά που μπορούν να απολυμανθούν εύκολα.
  Αυτές οι στολές είναι πιο συνηθισμένες σε πυρηνικές εγκαταστάσεις ή σε επιχειρήσεις αντιμετώπισης ραδιολογικών συμβάντων.

ΠΡΟΣΟΧΗ! αυτές οι στολές προστασίας ΔΕΝ προστατεύουν από την ακτινοβολία, πάρα μόνο προσφέρουν προστασία από χημικές ουσίες υγρές ή αέριες και από ραδιενεργά σωματίδια (όχι ραδιενέργεια).

• Ατομικά Δοσίμετρα: Όπως αναφέρθηκε προηγουμένως, τα ατομικά δοσίμετρα (TLD, OSL, EPD) είναι απαραίτητα για την παρακολούθηση της δόσης ακτινοβολίας που δέχεται ένα άτομο, ακόμη και αν φοράει άλλα προστατευτικά μέσα.

Δεν προσφέρουν θωράκιση, αλλά παρέχουν κρίσιμη πληροφορία για την έκθεση.

Σημαντική Σημείωση: Η επιλογή των κατάλληλων μέσων ατομικής προστασίας εξαρτάται από τον τύπο, την ενέργεια και την ένταση της ακτινοβολίας, καθώς και από το περιβάλλον στο οποίο εργάζεται ή βρίσκεται το άτομο.

Πάντα πρέπει να τηρούνται αυστηρά οι κανονισμοί ασφαλείας και οι οδηγίες των αρμόδιων αρχών (π.χ., ΕΕΑΕ στην Ελλάδα).

Η συνδυαστική χρήση αυτών των μεθόδων μέτρησης και των μέσων προστασίας διασφαλίζει την ελαχιστοποίηση της έκθεσης του πληθυσμού και των εργαζομένων σε ακτινοβολία, προστατεύοντας τη δημόσια υγεία και το περιβάλλον.

Επικοινωνία με τον αρθρoγράφο : https://www.linkedin.com

Νομοθεσία και Πρότυπα :

• EN 1073-2:2002
• ΟΔΗΓΙΑ 2013/59/ΕΥΡΑΤΟΜ
• BS 8467:2006
• BS 8468:2020 (all parts)
• ΕΝ 943-2:2019
• 13.280 Radiation protection

Πηγές : 

• https://eur-lex.europa.eu/
• https://eeae.gr/
• https://en.wikipedia.org/wiki/Sievert
• https://world-nuclear.org/