Βακτήριο Λεγιονέλλα, ο ύπουλος εχθρός του πυροσβέστη

Βαθμολογία

 

Το αντικείμενο της πυρόσβεσης επιφυλάσσει πολλούς και διάφορους κινδύνους μέσα στις καθημερινές ποικίλες δράσεις και επιχειρησιακές αρμοδιότητες του πυροσβέστη.  Για πολλά απ’ αυτά υπάρχει ενημέρωση και η εφαρμογή των απαραίτητων μέτρων προστασίας από, ή/και αποφυγής έκθεσης σε, αυτά, είτε μέσω πρωτοκόλλων ενεργειών, μέσα ατομικής προστασίας, διοικητική μέριμνα αλλά και προσωπική μέριμνα αυτοσυντήρησης και αυτοπροστασίας του πυροσβέστη. Σε γενικές γραμμές θα μπορούσε να πει κανείς ότι ο πυροσβέστης δεν θα εκθέσει άσκοπα τον εαυτό του σε κίνδυνο εφόσον γνωρίζει και έχει αναλογιστεί το ρίσκο.  

Επειδή όμως η κοινωνία εξελίσσεται γρήγορα, όπως και η τεχνολογία, τα περιστατικά που ενδέχεται να αντιμετωπίσει μια πυροσβεστική μονάδα έχουν την τάση να είναι πιο σύνθετα  ως προς την απαιτούμενη και ασφαλή αντιμετώπιση τους αλλά και να εμπλέκουν έναν άγνωστο παράγοντα σε ότι αφορά τους κρυφούς κινδύνους. Όσοι που ασχολούνται με το αντικείμενο της πυρόσβεσης και διάσωσης γνωρίζουν πολύ καλά ότι σχεδόν κανένα περιστατικό δεν είναι ίδιο και υπάρχουν φορές που συναντάνε φαινόμενα πρωτόγνωρα που είναι στατιστικά έξω από την επιχειρησιακή τους καθημερινότητα. Τα περιστατικά αυτά μπορεί να είναι τα λεγόμενα συμβάντα «υψηλού ρίσκου – χαμηλής συχνότητας» που ο πυροσβέστης θα συναντήσει μετρημένες φορές στην καριέρα του αλλά παρ’ όλα αυτά συγκαταλέγονται στις επιχειρησιακές τους αρμοδιότητες.

Παραδείγματα τέτοιων περιστατικών μπορεί να αφορούν τρομοκρατικές ενέργειες ή γενικά συμβάντα που εμπλέκονται ΧΒΡΠ (Χημικά, Βιολογικά, Ραδιολογικά, Πυρηνικά). Ένα άλλο παράδειγμα που υπογραμμίζει την πολυπλοκότητα τέτοιων φαινομένων και επιχειρησιακής αντιμετώπισης από την πυροσβεστική υπηρεσία έχει καταγραφεί στην μεταπτυχιακή εργασία του Σίμου Μιχάλη (εθελοντή πυροσβέστη 9ου Π.Σ., μέλος της Ομάδας Εθελοντών Δασοπυροσβεστών Διασωστών Εκάλης). Η εργασία αυτή, διερευνά τους ηθικούς φραγμούς των αξιωματικών της πυροσβεστικής υπηρεσίας του Λονδίνου κατά την αντιμετώπιση των βομβιστικών επιθέσεων στις 07/07/2005 στο κεντρικό Λονδίνο.

Κατά την άφιξη της Πυροσβεστικής Υπηρεσίας στα διάσπαρτα περιστατικά, δεν υπήρχε εικόνα για το κατά πόσο εμπλέκονται χημικά στις δεδομένες βομβιστικές επιθέσεις. Ως εκ τούτου, η πυροσβεστική υπηρεσία επέλεξε να μην εμπλακεί άμεσα στα περιστατικά έως ότου επαληθευτεί η συγκεκριμένη υπόνοια. Το σκεπτικό ήταν ότι εφόσον εμπλακούν οι πυροσβέστες σε ένα μολυσμένο περιβάλλον και προσβληθούν και αυτοί, δεν θα υπήρχαν άλλοι να βοηθήσουν και θα προστίθονταν στην εξίσωση του προβλήματος. Γι αυτή την στάση δέχτηκε φοβερή κριτική η πυροσβεστική από τα ΜΜΕ.

Ο άγνωστος κίνδυνος είναι αυτός που θα δοκιμάσει τα όρια του κάθε φορέα άμεσης επέμβασης τόσο σε ατομικό όσο και σε συλλογικό επίπεδο. Θα είναι επίσης αυτό που θα δώσει το έναυσμα για την αυξημένη επιφυλακτικότητα και την σφαιρικότερη αντιμετώπιση οποιοδήποτε μελλοντικού περιστατικού. Θα είναι ίσως και αυτό που θα δώσει το έναυσμα στον πυροσβέστη να διερευνήσει όσο μπορεί το αντικείμενο με το οποίο επέλεξε να ασχοληθεί με κύριο γνώμονα την αυτοπροστασία του.

Επιστρέφοντας λοιπόν στο θέμα του άρθρου, τι είναι η Λεγιονέλλα και γιατί είναι ο ύπουλος εχθρός του πυροσβέστη; 

Η Λεγιονέλλα ζει ελεύθερα στο περιβάλλον και κυρίως στο νερό. Είναι ένα αερόβιο βακτηρίδιο με σύνθετες τροφικές ανάγκες. Ιδανική θερμοκρασία πολλαπλασιασμού του μικροβίου είναι 20 – 55°C (ιδανικότερη 35°C) . Το μικρόβιο αυτό χαρακτηρίζεται ως «σαπρόφυτο», αφού τρέφεται από οργανικές ουσίες που απελευθερώνονται από την σήψη νεκρών οργανισμών. Σημαντικό είναι επίσης το γεγονός ότι η παρουσία σιδήρου ευνοεί τον πολλαπλασιασμό του συγκεκριμένου μικροβίου.

Το 1976 μια ομάδα βετεράνων Αμερικανών Λεγεωνάριων διοργάνωσε συνεστίαση σε ξενοδοχείο της Φιλαδέλφειας. Από τα άτομα που παρευρέθηκαν στην συνεστίαση, 221 αρρώστησαν εκ των οποίων 34 είχαν πεθάνει. Το γεγονός προκάλεσε το ενδιαφέρον της κοινής γνώμης και μετά από πολλές έρευνες και κλινικές μελέτες στις 18 Ιανουαρίου 1977 ταυτοποιήθηκε το μικρόβιο άγνωστο για την ύπαρξη του στο παρελθόν και πήρε το όνομα του «Λεγιονέλλα» λόγω του προαναφερθέντος περιστατικού (Νεοφύτου, 2009).

Το βακτηρίδιο Λεγιονέλλα καλλιεργείτε γενικά σε στάσιμες πηγές νερού. Δηλαδή, σε μόνιμα υδροδοτικά δίκτυα, δεξαμενές (και των πυροσβεστικών οχημάτων), λίμνες, πηγάδια, υδρόψυκτα συστήματα ψύξης/κλιματισμού όπου δεν ανακυκλώνεται τακτικά η φυσική ροή των υδάτων για περισσότερο από περίπου 10 μέρες. 

Τα τελευταία χρόνια στην Μεγάλη Βρετανία, όλες οι επιχειρήσεις που συντηρούν μόνιμα υδροδοτικά δίκτυα στο πλαίσιο των μέτρων πυρασφάλειας, οφείλουν, στην τακτική έκθεση ρίσκου που συντάσσουν, να προβλέψουν και την διαχείριση της Λεγιονέλλας σε όλα τα δίκτυα ύδρευσης που διαθέτουν. Ένας κοινός τρόπος διαχείρισης του παραπάνω αφορά την ρύθμιση της θερμοκρασίας του ζεστού νερού πάνω από τους 60°C και του κρύου κάτω από τους 20°C, όσον αφορά το νερό κοινής χρήσης. Εκεί δηλαδή που δυσκολεύεται η καλλιέργεια του μικροβίου. Πρέπει επίσης να ανακυκλώνεται τακτικά το νερό ωστε να μην προλαβαίνει να αναπτύσσεται το μικρόβιο. 

Επειδή όμως κάτι αντίστοιχο είναι πιο δύσκολο για τα συστήματα πυρόσβεσης, υπάρχει ένα σκεπτικό να αφαιρεθούν σταδιακά από χώρους επιχειρήσεων όλα τα μόνιμα υδροδοτικά συστήματα που αφορούν κυρίως μόνιμες πυροσβεστικές εγκαταστάσεις σε πυροσβεστική φωλιά με καρούλι και σωλήνα εκτόξευσης νερού. Αυτό γιατί, είτε το νερό έρχεται από δεξαμενή προοριζόμενο για το σκοπό της πυρόσβεσης το οποίο προωθείται μέσω μονάδας αντλιών, είτε αφορά κεντρικό δίκτυο ύδρευσης, το νερό δεν μπορεί να ανακυκλωθεί εύκολα, ούτε η ποιότητα του μπορεί να ελεγχθεί επιτυχώς. Συνεπώς το ρίσκο να καλλιεργηθεί η Λαγιονέλλα σε τέτοια συστήματα είναι σαφώς μεγαλύτερη. 

Η Λεγιονέλλα μεταδίδεται αερόβια μέσω μικρών σταγονιδίων νερού, υδρατμού και σκόνης από το έδαφος που εμπεριέχει το μικρόβιο και προσβάλει το αναπνευστικό σύστημα. Το μικρόβιο ευθύνεται για την εκδήλωση δύο ασθενειών, του πυρετού «Pontiac» και της γνωστής Νόσου των Λεγεωνάριων και τα συμπτώματα μοιάζουν με αυτά της πνευμονίας. Έτσι η ονομασία του μικροβίου είναι Λεγιονέλλα Πνευμονόφιλος. 

Ο πυρετός «Pontiac» χαρακτηρίζεται από τα εξής συμπτώματα:

Πυρετός
Ρίγος
Μυαλγίες
Πονοκέφαλος

Δεν προκαλεί πνευμονία, και παρουσιάζεται μετά από 12 ώρες αφού ο οργανισμός έχει εκτεθεί στο μικρόβιο. Διαρκεί από 2 μέχρι 5 ημέρες και υποχωρεί αυτόματα. Δεν έχουν καταγραφεί θάνατοι από πυρετό «Pontiac» μέχρι στιγμής. Ο ασθενής συνήθως αυτοπεριορίζει την ασθένεια χωρίς την χρήση φαρμακευτικών σκευασμάτων.

Η Νόσος των Λεγεωνάριων χαρακτηρίζεται από τα εξής συμπτώματα:

Πυρετός
Ρίγος
Πονοκέφαλος
Ξηρός βήχας

Η νόσος αυτή εκδηλώνεται σε περίοδο 2 έως 10 ημερών και είναι πολύ πιο δριμύα, αφού μπορεί να εκδηλώσει σοβαρής μορφής πνευμονία. Οι θεραπείες που εφαρμόζονται για καταπολέμηση της νόσου περιλαμβάνουν συνήθως τη χορήγηση αντιβιοτικών φαρμάκων.

Σημαντικό είναι να αναφερθεί ότι παρ’ όλο που οι πυροσβέστες που θα επέμβουν σε ένα περιστατικό πυρκαγιάς σε ένα κτήριο, θα φέρουν όλα τα απαραίτητα μέσα ατομικής προστασίας και κυριότερα την αναπνευστική συσκευή, εφόσον το μικρόβιο έχει ελευθερωθεί στην ατμόσφαιρα, μπορεί να μεταδοθεί και στο στάδιο της αποκάθαρσης όπου πολλές φορές δεν βρίσκονται σε μεγάλη εγρήγορση οι πυροσβέστες και ενδέχεται να μην φέρουν όλα τα μέτρα προστασίας (συσκευή/μάσκα).

Επιπλέον έχει ανοίξει ο διάλογος για το κατά πόσο μπορούν τα συστήματα sprinkler να ευνοούν την καλλιέργεια αλλά και μετάδοση του βακτηριδίου της Λαγιονέλλας και αρκετοί ειδικοί στο χώρο της υγιεινής και ασφάλειας ισχυρίζονται ότι η μορφή με την οποία ελευθερώνεται το νερό από τα συστήματα sprinkler, δεν παράγει ευνοϊκές συνθήκες για την μετάδοση του μικροβίου στην ατμόσφαιρα. Επιπλέον ισχυρίζονται ότι οι πιθανότητες μετάδοσης της Λεγιονέλλας από ένα σύστημα πυρόσβεσης, όπως το σωλήνα 1 in σε καρούλι είναι πολύ μικρές διότι δεν γίνεται η βέλτιστη δημιουργία σταγονιδίων προς αυτό το σκοπό (UCL, 2011).

Στα περισσότερα κτήρια πλέον υπάρχουν μόνιμες εγκαταστάσεις πυρόσβεσης κενού τύπου στα οποία μπορούν να συνδεθούν τα πυροσβεστικά οχήματα και να τροφοδοτήσουν το δίκτυο πυρόσβεσης με «ασφαλή»  νερό. Όπως προαναφέρθηκε, στην Μεγάλη Βρετανία υπάρχει μια διστακτικότητα στην χρήση των μόνιμων συστημάτων πυρόσβεσης του κτηρίου από τους πυροσβέστες για το φόβο της προσβολής από το συγκεκριμένο μικρόβιο της Λαγιονέλλας.

Το φαινόμενο του κινδύνου της Λεγιονέλλας στα δίκτυα πυρόσβεσης είναι κάτι που ο συντάκτης του παρόντος άρθρου δεν είχε ξανακούσει αλλά ούτε είχε αναλογιστεί στο παρελθόν. Η Μεγάλη Βρετανία αντικατροπτρίζει ένα ιδιαίτερο παράδειγμα διότι τηρεί τόσο αυστηρά τα πρωτόκολλα υγιεινής και ασφάλειας και υπάρχει επαρκής χρηματοδότηση για την έρευνα και εξέλιξη τέτοιων ζητημάτων.

Πρέπει όμως, τουλάχιστον αυτοί που ασχολούνται με επικίνδυνα αντικείμενα όπως η πυρόσβεση και η διάσωση να μπορούν όσο το δυνατόν από μόνοι τους να διερευνούν ζητήματα που διαπραγματεύονται την ασφάλεια τους κατά την εκτέλεση των καθηκόντων τους.  Δεν είναι όλοι οι άνθρωποι επιστήμονες αλλά πρέπει να καλλιεργηθεί μια νοοτροπία που να περιστρέφεται γύρω από την επιμόρφωση των θεμάτων ασφάλειας και αυτοπροστασίας και αυτή η επιμόρφωση να μοιράζεται στην κοινότητα των χιλιάδων μονίμων, εθελοντών, εποχικών και πενταετών πυροσβεστών – διασωστών.

Αρθρογραφία για το Fire.gr, Παντελίδης Κίμων
O Παντελίδης Κίμων είναι Assistant Fire Safety Officer στο King’s College London
Εθελοντής Αρχ/στης στον 9ο Π.Σ και Πρόεδρος της Ομάδας Εθελοντών Δασοπυροσβεστών Διασωστών Εκάλης

Αναφορές

• http://www.ucl.ac.uk/estates/maintenance/fire/documents/UCLFire_TN_073.pdf
• http://www.ffsafety.co.uk/fireandrescue.html
• http://www.medlook.net/article.asp?item_id=2793
• http://magazine.apopsi.com.cy/2009/02/1275
• http://www.mlsi.gov.cy/mlsi/dli/dli.nsf/All/D1C0CD249FCF87E7C2256FE1002C3A4A/$file/Nosos%20Legeonarion.pdf
• https://internal.kcl.ac.uk/about/ps/safety/sm/procedures/spr026.pdf
• http://en.wikipedia.org/wiki/Legionella

Σίμος, Μ. (2013) ‘What are the Ethical Barriers that Incidents face during Terrorist Incidents’: Μεταπτυχιακή Εργασία για το University College of London, MRes: Risk and Disaster Reduction

Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με την εργασία του Σίμου Μιχάλη, επικοινωνήστε μαζί του στο slok@windowslive.com