Του Σωκράτη Παπαγεωργίου, Πυραγού Π.Σ.
Ο προσδιορισμός του ακριβούς σημείου έναρξης μιας υπαίθριας πυρκαγιάς, αποτελεί ίσως τον πιο κρίσιμο παράγοντα στην δασοπυρόσβεση. Από την έγκαιρη ή μη διαβίβαση της (σωστής) πληροφορίας για το σημείο έναρξης της πυρκαγιάς, θα εξαρτηθεί η αποτελεσματικότητα της επέμβασης. Σαφώς και δεν μπορούν να αγνοηθούν άλλοι γνωστοί παράγοντες, ο καθένας από τους οποίους επιδρά με την δική του βαρύτητα σε μια επιχείρηση δασοπυρόσβεσης. Το είδος της βλάστησης, η τοπογραφική διαμόρφωση, οι μετεωρολογικοί παράγοντες και ακόμη, η οργάνωση, η σωστή προετοιμασία, η ετοιμότητα και τυχόν σχέδια επέμβασης κάθε Π.Υ., είναι μερικοί από τους πιο γνωστούς, σε έναν μακρύ κατάλογο παραγόντων.
Ο ακριβής προσδιορισμός όμως του σημείου έναρξης της πυρκαγιάς είναι καθοριστικός παράγοντας για την έγκαιρη επέμβαση των δυνάμεων καταστολής. Και φυσικά είναι κάτι που θα διευκολύνει τον εκάστοτε Επικεφαλής από την πρώτη στιγμή. Γνωρίζοντας άμεσα το σημείο έναρξης και τις ιδιαιτερότητες της περιοχής εκδήλωσης, μπορεί σε σύντομο χρόνο να διαμορφώσει την στρατηγική του.
Κατά τη γνώμη μου δεν έχει δοθεί ιδιαίτερη βαρύτητα σ αυτό το σημείο. Ίσως η υπερβολική σιγουριά που πηγάζει από την εμπειρία των πυροφυλάκων. Ίσως πάλι το γεγονός ότι σε περίπτωση εκδήλωσης πυρκαγιάς και λόγω της ευαισθητοποίησης των πολιτών, θα έρθουν πολλές πληροφορίες στο κέντρο και συνδυαστικά θα βρεθεί πάνω-κάτω το σημείο εκδήλωσής της. Τα πράγματα όμως δεν είναι πάντοτε ευνοϊκά και οι εξελίξεις “τρέχουν”! Το ίδιο και η φωτιά.. Τα τελευταία χρόνια, ύστερα από την καταστροφή χιλιάδων στρεμμάτων δασικών εκτάσεων, αλλά και από την συνειδητοποίηση της μεγάλης αξίας της πρόληψης των δασικών πυρκαγιών, έχει γίνει μια στροφή προς την κατεύθυνση αυτή. Τουλάχιστον ως σκέψη-ιδέα. Διότι στην πράξη και λόγω της υφιστάμενης κατάστασης στην Δασική Υπηρεσία – κύρια με την υποστελέχωση των υπηρεσιών της – σε συνδυασμό με την περιστολή των δαπανών γενικά σε Υπηρεσίες και φορείς, εξαιτίας της γνωστής οικονομικής κατάστασης της χώρας, είναι αμφίβολο κατά πόσο η κατεξοχήν αρμόδια Υπηρεσία για θέματα πρόληψης δασικών πυρκαγιών, θα μπορέσει να υλοποιήσει αυτή την ιδέα.
Είναι βέβαια υπόθεση όλων μας, η προστασία του φυσικού περιβάλλοντος και η πρόληψη των δασικών πυρκαγιών κι όχι ζήτημα μίας μόνο Υπηρεσίας. Χρειάζεται αλλαγή στάσης και τρόπου ζωής και σωστή παιδεία. Αυτό όμως απαιτεί πολλά χρόνια, ίσως και γενιές για να επιτευχθεί. Από την άλλη πλευρά, ολοένα και συχνότερα γίνεται λόγος στο Π.Σ. για προσπάθεια μείωσης του χρόνου απόκρισης-επέμβασης στα περιστατικά δασοπυρκαγιών, θέτοντας τον παράγοντα χρόνο ως έναν από τους πιο κρίσιμους για μια επιτυχημένη επέμβαση. Και είναι κοινή πεποίθηση πλέον ότι, όσο γρηγορότερα, τόσο καλύτερα.
Εξάλλου σύμφωνα με νέες μελέτες, πυρκαγιές οι οποίες εντοπίζονται γρήγορα και η πρώτη προσβολή γίνεται μέχρι τα 10΄ από την έναρξή τους, μας δίνουν ελπίδες για έγκαιρη και αποτελεσματική επέμβαση. Αυτό σημαίνει πρακτικά ότι δεν θα υπάρξει μεγάλη εξάπλωση και ότι δεν θα απαιτηθούν ισχυρές δυνάμεις για την καταστολή τους. Το όφελος φυσικά είναι διπλό, αφού δεν θα καεί τελικά μεγάλη έκταση και το τελικό κόστος της όλης επιχείρησης θα είναι μικρό.
Εκπαίδευση εθελοντών στον προσανατολισμό (στόχευση)
Προς την κατεύθυνση αυτή, δηλαδή τον ακριβή προσδιορισμό του σημείου έναρξης μιας πυρκαγιάς στην ύπαιθρο, μία αρκετά ενδιαφέρουσα τεχνική, γνωστή για την χρησιμότητά της από πολύ παλιά, μπορεί να προσφέρει πολλά. Είναι ο ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΣ.
Οι βασικές αρχές προσανατολισμού, μπορούν προσαρμοζόμενες στην δασοπυρόσβεση και εφαρμοζόμενες από όλους τους εμπλεκόμενους (επαγγελματίες, εθελοντές κ.α.), να δώσουν μια έξυπνη και κυρίως φθηνή λύση στο παραπάνω πρόβλημα. Ο προσδιορισμός της θέσης της πυρκαγιάς με ακρίβεια, αποτελεί την μεγάλη πρόκληση για το Π.Σ., ως αρμόδιος για την καταστολή φορέας και το επόμενο στοίχημα που πρέπει να κερδηθεί από όλους εμάς.
Εισαγωγή στον προσανατολισμό
Με τον όρο προσανατολισμό, εννοούμε με απλά λόγια τον προσδιορισμό των 4 βασικών σημείων του ορίζοντα: Βοράς-Νότος-Ανατολή-Δύση. Βέβαια ο προσανατολισμός ως διαδικασία είναι πιο σύνθετη και περιλαμβάνει αρκετές επιμέρους ενέργειες και υπολογισμούς. Για πιο απλές εφαρμογές (όπως στην δασοπυρόσβεση), δύο εργαλεία απαιτούνται μονάχα: ο χάρτης και η πυξίδα (μπούσουλας).
Ο προσανατολισμός βοήθησε τον άνθρωπο σε πολλούς τομείς (ναυσιπλοΐα, τοπογραφία, ορειβασία) εδώ και πολλούς αιώνες. Θα μπορούσε κάλλιστα να χρησιμοποιηθεί και για τις ανάγκες δασοπυρόσβεσης, για να προσδιοριστεί με αρκετή ακρίβεια από περίοπτα σημεία, η θέση έναρξης μιας πυρκαγιάς. Βασική προϋπόθεση είναι να υπάρχει τοπογραφικός χάρτης της περιοχής που εποπτεύεται και δύο τουλάχιστον περίοπτα σημεία φύλαξης (πυροφυλάκια).
Βασικές έννοιες
Τοπογραφικός Χάρτης. Είναι μια επίπεδη εικόνα της επιφάνειας της γης σε σμίκρυνση, κάτοψη και λεπτομερή περιγραφή. Αυτή η απεικόνιση μας δείχνει την προβολή όλων των στοιχείων του εδάφους (βουνά, ποτάμια, δρόμους κ.α.) πάνω σε ένα φύλλο χαρτιού. Περιέχει πολύ περισσότερα στοιχεία από μια αεροφωτογραφία ή λήψη από δορυφόρο, καθώς έχει ένα πλήθος από κωδικοποιημένες πληροφορίες, οι οποίες αναπαριστούν με αρκετή ακρίβεια το ανάγλυφο του εδάφους. Τα κυριότερα στοιχεία ενός χάρτη είναι τα εξής:
Κλίμακα ενός χάρτη είναι η σχέση μεταξύ της απόστασης δύο σημείων στον χάρτη και της πραγματικής τους απόστασης στο έδαφος. Είναι το σπουδαιότερο στοιχείο ενός χάρτη για τους υπολογισμούς. Χάρτης με κλίμακα 1:25000 σημαίνει ότι απόσταση 1 εκατοστού στον χάρτη, αντιπροσωπεύει 25000 εκ. στο έδαφος, δηλαδή 250 μέτρα.
Χάρτες με μικρή κλίμακα (1:15000, 1:25000) μας δίνουν μεγαλύτερη λεπτομέρεια της μορφολογίας του εδάφους (ανάγλυφο), αλλά απεικονίζουν μικρότερη περιοχή επιφάνειας της γης (τομέα).
Ισοϋψείς καμπύλες. Αποτελούν το βασικότερο σύμβολο σε έναν (τοπογραφικό) χάρτη. Είναι νοητές γραμμές, οι οποίες ενώνουν σημεία που έχουν το ίδιο υψόμετρο. Ισοδιάσταση ονομάζεται η υψομετρική διαφορά μεταξύ δύο ισοϋψών καμπυλών. Υπάρχει πάντοτε μια αναλογική σχέση μεταξύ κλίμακας χάρτη και της ισοδιάστασης που χρησιμοποιεί ο κάθε χάρτης.
Από το σχήμα των ισοϋψών μπορούμε να κατανοήσουμε την μορφολογία του εδάφους, ενώ από την απόστασή τους, την κλίση του. Όσο πιο κοντά είναι η μία ισοϋψής με την άλλη, τόσο πιο απότομη είναι η κλίση μιας πλαγιάς. Οι ισοϋψείς μας δίνουν με ακρίβεια το ανάγλυφο του εδάφους και ένα έμπειρο μάτι μπορεί να το “αποκωδικοποιήσει” με ευχέρεια. Αυτό είναι πολύ σημαντικό όταν έρθει η στιγμή να “διαβάσουμε” τον χάρτη για να πάρουμε τις πληροφορίες που χρειαζόμαστε.
Υπόμνημα. Πίνακας που περιλαμβάνει σύμβολα με την επεξήγησή τους, τα οποία θα συναντήσουμε πάνω στον χάρτη (δρόμοι, μονοπάτια, οικισμοί, ποτάμια, πηγές, σημεία ενδιαφέροντος, κορυφές, ξωκλήσια κ.α.). Περιλαμβάνει επίσης στοιχεία για το τοπογραφικό υπόβαθρο του χάρτη, την ισοδιάσταση και την κλίμακά του.
Βρίσκεται στη μία άκρη του χάρτη και ουσιαστικά αποτελεί τον οδηγό-βοηθό μας στην κατανόησή του. Είναι σημαντικό να μελετάμε συχνά τον χάρτη της περιοχής που μας ενδιαφέρει και να θυμόμαστε το κάθε σύμβολό του, έτσι ώστε να εξοικειωθούμε μαζί του. Αυτό θα μας βοηθήσει ιδιαίτερα όταν θα χρειαστεί να λάβουμε αποφάσεις μέσα σε σύντομο χρόνο.
Πλέγμα (παράλληλων) γραμμών. Είναι οριζόντιες και κάθετες νοητές γραμμές, οι οποίες ορίζουν το γεωγραφικό πλάτος και το γεωγραφικό μήκος (συντεταγμένες) ενός σημείου. Το πλέον χρησιμοποιούμενο σύστημα για τον προσδιορισμό στίγματος, είναι το γνωστό WGS 84 και έχει γίνει εκτενής αναφορά σε παλαιότερο άρθρο.
Οι οριζόντιες γραμμές ονομάζονται παράλληλες και είναι παράλληλες με τον 1ο παράλληλο που ονομάζεται η γραμμή του Ισημερινού. Οι κάθετες γραμμές ονομάζονται μεσημβρινοί από τον 1ο μεσημβρινό που περνάει από το αστεροσκοπείο Greenwich του Λονδίνου.
Λόγω του σχήματος της Γης, οι αποστάσεις μεταξύ των γραμμών, είναι τόξα κι όχι ευθείες. Έτσι και ανάλογα με την κλίμακα ενός χάρτη, κάθε μία από αυτές τις γραμμές λαμβάνει μία τιμή, η οποία μετριέται σε μοίρες και πρώτα λεπτά. Η αρχή μέτρησης, δηλαδή το σημείο μηδέν (0°), είναι ο Ισημερινός για τις οριζόντιες γραμμές και το Greenwich για τις κάθετες.
Θεωρητικά οι γραμμές είναι άπειρες, όσα και τα σημεία του πλανήτη! Συνήθως όμως οι χάρτες δεν έχουν πλέγμα για να είναι πιο ευδιάκριτα τα υπόλοιπα στοιχεία του χάρτη (ισοϋψείς καμπύλες, μονοπάτια κ.α.). Αντί αυτού, διαθέτουν μικρούς σταυρούς στα σημεία τομής γεωγραφικού μήκους και πλάτους, κυρίως ανά 1/10 της μοίρας. Αυτοί οι σταυροί αποτελούν ουσιαστικά μέρος των γραμμών του πλέγματος.
Ένα μικρό “πλέγμα” είναι αρκετά χρήσιμο για τους υπολογισμούς μας και είναι κάτι που το συνθέτουμε μόνοι μας ως προεργασία, σε μια άκρη του χάρτη ή πέριξ του σημείου αναφοράς (π.χ. ένα πυροφυλάκιο πάνω στον χάρτη).
Αυτό γίνεται εύκολα με την βοήθεια δύο τριγώνων, χαράσσοντας με μολύβι παράλληλες γραμμές (οριζόντιες και κάθετες) και ξεκινώντας από αυτούς τους μικρούς σταυρούς. Είναι οι λεγόμενες “βοηθητικές γραμμές”, οι οποίες μας διευκολύνουν πολύ κατά την διαδικασία προσανατολισμού του χάρτη που θα δούμε παρακάτω.
Πυξίδα. Είναι ένα όργανο απαραίτητο για την διαδικασία προσανατολισμού. Λέγεται ότι πρώτοι οι Κινέζοι ανακάλυψαν πριν από 5 χιλιάδες χρόνια την αρχή λειτουργίας της πυξίδας, η οποία στηρίζεται στον μαγνητισμό. Η μαγνητική βελόνα, που αποτελεί και το κύριο μέρος της, έλκεται από το γήινο μαγνητικό πεδίο και δείχνει πάντοτε τον μαγνητικό βορρά.
Σχήμα 1
Είναι ευαίσθητη σε μεταλλικά αντικείμενα, μαγνήτες και ηλεκτρονικό εξοπλισμό. Είναι πολύ σημαντικό να θυμόμαστε ότι ο χειρισμός της πυξίδας γίνεται πάντοτε μακριά από αυτά, για να αποφύγουμε ανεπιθύμητα σφάλματα στις ενδείξεις της. Τα κύρια μέρη μια πυξίδας είναι αυτά που φαίνονται στην εικόνα 1 και το σχήμα 1.
Εικόνα 1
Προσανατολισμός χάρτη. Είναι μια προεργασία που χρειάζεται να γίνει στον χάρτη, για να εργαστούμε με μεγαλύτερη ακρίβεια και ταχύτητα μετέπειτα. Για να προσανατολίσουμε έναν χάρτη, ακολουθούμε τα παρακάτω βήματα:
Επιλέγουμε μία οριζόντια επιφάνεια απαλλαγμένη από μεταλλικά αντικείμενα.
- 1. Τοποθετούμε την πυξίδα πάνω στον χάρτη ώστε να εφάπτεται το βέλος προσανατολισμού (ή μία από τις γραμμές προσανατολισμού) του ανεμολογίου, με έναν μεσημβρινό του χάρτη ή με τις βοηθητικές γραμμές που αναφέραμε (κάθετες γραμμές)
- 2. Περιστρέφουμε τον χάρτη χωρίς να μετακινηθεί η πυξίδα, μέχρι η μαγνητική βελόνα να “καθίσει” μέσα στο βέλος προσανατολισμού. Δηλαδή μαγνητική βελόνα και βέλος (γραμμές) προσανατολισμού να είναι παράλληλα
- 3. Στερεώνουμε τον χάρτη με κολλητική ταινία για να μην μετακινηθεί κατά λάθος την ώρα που θα εργαστούμε πάνω του.
Προσανατολισμός του χάρτη πρακτικά σημαίνει ότι ο χάρτης μας έχει λάβει την ίδια θέση στο οριζόντιο επίπεδο, όπως είναι στην πραγματικότητα το τμήμα της επιφάνειας γης που απεικονίζει. Δηλαδή οι γραμμές του χάρτη (οριζόντιες και κάθετες) είναι πλέον παράλληλες με τις νοητές γραμμές που διατρέχουν την Γη.
Η διαδικασία του προσανατολισμού περιλαμβάνει δύο βασικές λειτουργίες-τεχνικές. Η μία είναι η μεταφορά δεδομένων από τον χάρτη στην πυξίδα. Η άλλη είναι η μεταφορά δεδομένων από την πυξίδα προς τον χάρτη. Στο παρόν άρθρο και για την εφαρμογή του προσανατολισμού στην δασοπυρόσβεση, θα επικεντρωθούμε κυρίως στην δεύτερη τεχνική, αν και μια αναφορά στην πρώτη κρίνεται σκόπιμη για την καλύτερη κατανόηση του όλου μηχανισμού.
Από τον χάρτη στην πυξίδα
Αυτή η τεχνική χρησιμοποιείται κυρίως όταν θέλουμε να πραγματοποιήσουμε πεζοπορία σε μία περιοχή ή βουνό, στο οποίο πηγαίνουμε για πρώτη φορά. Είναι η λεγόμενη “χάραξη πορείας” και μας διευκολύνει να φτάσουμε στον στόχο μας (π.χ. ένα καταφύγιο) και να μην χαθούμε. Η τεχνική αυτή απαιτεί μία προεργασία στο σπίτι, σε συνθήκες “ασφάλειας”.
Τους καλοκαιρινούς μήνες, όπου τα μονοπάτια είναι εμφανή, πρακτικά ακολουθούμε κάποιο από αυτά και δεν την χρησιμοποιούμε ως τεχνική. Καλό είναι βέβαια να έχουμε πάντα μαζί μας έναν χάρτη της περιοχής (και την πυξίδα), για τον συμβουλευτούμε ανά πάσα στιγμή, σε απρόοπτα που μπορεί να τύχουν. Όταν όμως η περιοχή είναι καλυμμένη με χιόνι ή οι καιρικές συνθήκες αλλάξουν ξαφνικά (ομίχλη, χιονοθύελλα), τότε κυριολεκτικά η επιβίωση της ομάδας εξαρτάται από την πυξίδα και το πόσο καλή προεργασία έγινε!
Μία βασική έννοια στην διαδικασία του προσανατολισμού, είναι το αζιμούθιο. Αζιμούθιο καλείται η δεξιόστροφη γωνία που σχηματίζεται μεταξύ Βορρά του χάρτη (κάθετες γραμμές) και γραμμής της πορείας μας (Α-Β). Μετριέται σε μοίρες (Σχ. 2).
Σχήμα 2
Η χάραξη της πορείας περιλαμβάνει τα εξής τρία (3) βασικά στάδια:
1. Τοποθετούμε τον χάρτη σε οριζόντια επιφάνεια (δεν είναι απαραίτητος ο προσανατολισμός του).
Υπολογίζουμε το αζιμούθιο της πορείας μας (από το σημείο αφετηρίας Α, στο σημείο τερματισμού Β, σχ. 3).
Σχήμα 3
Σχήμα 4
Σχήμα 5
2. Βάζουμε την μία άκρη της πυξίδας στο σημείο Α και ενώνουμε τα Α-Β, χαράσσοντας μία ευθεία γραμμή (σχ. 4). Συνήθως στο Α τοποθετούμε την κάτω αριστερή γωνία της πυξίδας, για να εξασφαλίσουμε ότι το βέλος πορείας της πυξίδας (βλέπε σχ. 1) “κοιτάζει” προς το Β. Το αντίστροφο (Β-Α) θα μας δώσει άλλο αζιμούθιο, το οποίο δεν είναι το ζητούμενο!
3. Περιστρέφουμε το ανεμολόγιο της πυξίδας μέχρι που οι γραμμές προσανατολισμού του ανεμολογίου να γίνουν παράλληλες με τις γραμμές Βορρά-Νότου (κάθετες γραμμές) του χάρτη (σχ. 5). Στο σημείο αυτό, οι βοηθητικές γραμμές μας διευκολύνουν πολύ. Διαβάζουμε την ένδειξη στο ανεμολόγιο, στο μέρος που τέμνεται αυτό από τη νοητή ευθεία του βέλους πορείας (εικ. 2). Αυτή η ένδειξη είναι το αζιμούθιο της πορείας μας σε μοίρες.
Εικόνα 2
Για να ακολουθήσουμε τώρα την σωστή κατεύθυνση της πορείας που υπολογίσαμε (χαράξαμε) στο σπίτι, κάνουμε το εξής:
Όταν φτάσουμε στο πεδίο και στο σημείο αφετηρίας της πορείας μας, επιλέγουμε πρώτα το αζιμούθιο που έχουμε υπολογίσει, περιστρέφοντας το ανεμολόγιο. Κρατώντας την πυξίδα σε οριζόντια θέση, γυρίζουμε τόσο γύρω από τον εαυτό μας, μέχρις ότου η μαγνητική βελόνα “καθίσει” μέσα στο βέλος προσανατολισμού. Το βέλος πορείας της πυξίδας, μάς δείχνει την κατεύθυνση της πορείας μας, δηλαδή από το Α στο Β (σχ. 3).
Θα πρέπει εδώ απλά να επισημανθεί, ότι μία πορεία “σπάει” σε μικρότερα ευθύγραμμα τμήματα, το καθένα με το δικό του αζιμούθιο για να ελαχιστοποιηθούν σφάλματα που αναπόφευκτα δημιουργούν μεγάλα ευθύγραμμα τμήματα (πορεία) στο βουνό (σχ. 6). Κάτι που φυσικά επηρεάζει την ασφάλεια της ομάδας. Η πλήρης διαδικασία “χάραξης πορείας”, καθώς και τήρησή της στο πεδίο είναι ένα μεγάλο αντικείμενο και ξεφεύγει από τον σκοπό του παρόντος άρθρου.
Σχήμα 6
Από την πυξίδα στον χάρτη
Με αυτή την τεχνική ουσιαστικά λαμβάνουμε δεδομένα από το πεδίο, μέσω της πυξίδας και τα μεταφέρουμε στον χάρτη μας. Υπάρχουν δύο περιπτώσεις που θέλουμε να πάρουμε ενδείξεις με την πυξίδα και να τις μεταφέρουμε στον χάρτη. Η μία από αυτές μπορεί να βρει εφαρμογή και στην δασοπυρόσβεση.
- 1. Για την αναγνώριση και ταυτοποίηση μιας κορυφής ή ενός σημείου ενδιαφέροντος ή… μιας πυρκαγιάς.
- 2. Για τον εντοπισμό (προσδιορισμό) του σημείου που βρισκόμαστε, σε περίπτωση που έχουμε χαθεί.
Στο παρόν άρθρο θα αναλύσουμε μόνο την πρώτη περίπτωση. Πρακτικά είναι η αντίστροφη διαδικασία από αυτήν της χάραξης πορείας, με την διαφορά ότι χρειάζεται να προσανατολιστεί ο χάρτης πριν ξεκινήσουμε.
Η διαδικασία περιλαμβάνει τα εξής τρία (3) βασικά στάδια:
1. Στοχεύουμε το σημείο ενδιαφέροντος με την πυξίδα σε οριζόντια θέση, για να μπορεί να κινείται ελεύθερα η μαγνητική βελόνα. Για να εξασφαλίσουμε καλή στόχευση και η ένδειξη που θα πάρουμε (αζιμούθιο) να είναι όσο πιο ακριβής γίνεται, θα πρέπει το σχοινάκι συγκράτησης της πυξίδας (βλέπε εικ. 1), το βέλος πορείας και το προς στόχευση σημείο να σχηματίζουν ευθεία γραμμή, στην άλλη μεριά της οποίας βρίσκεται το μάτι μας.
2. Περιστρέφουμε το ανεμολόγιο της πυξίδας, μέχρις ότου η μαγνητική βελόνα “καθίσει” μέσα στο βέλος προσανατολισμού (να ταυτιστούν) και διαβάζουμε την ένδειξη (αζιμούθιο) κατά τα γνωστά. Ίσως χρειαστεί να επαναλάβουμε στόχευση και περιστροφή ανεμολογίου, 2-3 φορές για να καταλήξουμε στο σωστό αζιμούθιο. Επίσης δεν χρειάζεται να καταγράψουμε το αζιμούθιο, ενόσω φυσικά μπορεί να εξασφαλιστεί ότι δεν θα περιστραφεί το ανεμολόγιο κατά την μεταφορά στον χάρτη και χαθεί η ένδειξη!
3. Μεταφέρουμε την πυξίδα στον προσανατολισμένο χάρτη, τοποθετώντας την (αριστερή) γωνία της στο σημείο του χάρτη όπου βρισκόμαστε, προσέχοντας πάντα να “κάθεται” η μαγνητική βελόνα μέσα στο βέλος προσανατολισμού και χαράσσουμε μια ευθεία γραμμή.
Η διαδικασία αυτή μπορεί να συνοψισθεί στο τρίπτυχο “Στόχευση-περιστροφή ανεμολογίου-χάραξη ευθείας”, για την εύκολη απομνημόνευση των βημάτων.
Θεωρητικά το σημείο ενδιαφέροντος (μια πυρκαγιά), βρίσκεται πάνω σε αυτή την ευθεία. Στην πράξη όμως απαιτούνται δύο τουλάχιστον στοχεύσεις από διαφορετικά σημεία φύλαξης (πυροφυλάκια). Το σημείο λοιπόν τομής των δύο (ή περισσοτέρων) ευθειών, αποτελεί το ζητούμενο σημείο (σχ. 7).
Σχήμα 7
Εφαρμογή στην δασοπυρόσβεση
Ως εφαρμογή στην δασοπυρόσβεση, δεν απαιτείται μεγάλη ακρίβεια και δύο μονάχα στοχεύσεις από δύο διαφορετικά σημεία φύλαξης, αρκούν για να καταδείξουν με ικανοποιητική ακρίβεια το σημείο έναρξης μιας πυρκαγιάς. Το ζητούμενο είναι αρχικά να προσδιοριστεί το τετράγωνο εκείνο του πλέγματος, εντός του οποίου εκδηλώθηκε η πυρκαγιά. Στο μέλλον και όσο ο η εφαρμογή θα προχωράει, μπορούν να προστεθούν κι άλλες μέθοδοι και εξοπλισμός (π.χ. επιπλέον σημεία φύλαξης, διόπτρες κ.α.) για ακόμη μεγαλύτερη ακρίβεια.
Επίσης, το σημείο του χάρτη στο οποίο βρισκόμαστε (βήμα 3), πρέπει να είναι γνωστό σημείο στον χάρτη, δηλαδή προσδιορισμένο και καταγεγραμμένο. Διαφορετικά δεν υπάρχει σημείο αναφοράς και δεν μπορούμε να μιλάμε για στόχευση, αζιμούθιο και χάραξη ευθείας.
Στην περίπτωση ενός πυροφυλακίου που δεν είναι καταγεγραμμένο στον χάρτη (και το υπόμνημα), μπορούμε με την βοήθεια συσκευής GPS να πάρουμε τις συντεταγμένες του και να τις μεταφέρουμε εύκολα στον χάρτη. Αυτό μπορεί να γίνει και στην περίπτωση που έχει επιλεγεί για φύλαξη ένα περίοπτο σημείο, ανεξάρτητα από ύπαρξη πυροφυλακίων στην περιοχή, για λόγους υποστήριξης-ενίσχυσης της φύλαξης σε μια επικίνδυνη ημέρα.
Μία ακόμη προεργασία, η οποία χρειάζεται να γίνει στον τοπογραφικό χάρτη (δασοπυρόσβεσης) για να έχουμε καλύτερα αποτελέσματα και ταχύτερη προσέγγιση των οχημάτων, είναι η δημιουργία ενός πλέγματος. Κάτι αντίστοιχο με αυτό που υπάρχει στους οδηγούς πόλης για τα αστικά συμβάντα. Εδώ μπορεί να βοηθήσει η αποτύπωση ΕΓΣΑ 87 στον χάρτη. Πρόκειται για το Ελληνικό Γεωδαιτικό Σύστημα Αναφοράς, για το οποίο έχει γίνει λόγος σε παλαιότερο άρθρο.
Είναι ένα διαφορετικό σύστημα από το WGS 84 και δημιουργήθηκε βασικά για τις ανάγκες του εθνικού κτηματολογίου. Το σημείο αναφοράς του (αρχή) είναι το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών και οι αποστάσεις από αυτό είναι σε μέτρα. Κάθε γραμμή του πλέγματος έχει μια ορισμένη τιμή, μετρούμενη σε μέτρα από το σημείο αναφοράς. Έτσι μπορούμε να γνωρίζουμε πόσο απέχει χιλιομετρικά ένα σημείο της επικράτειας από το σημείο αναφοράς. Το ΕΓΣΑ 87 αποτυπώνεται πλέον σε όλους τους σύγχρονους τοπογραφικούς χάρτες της Ελλάδας και μάλιστα με λεπτή πορτοκαλί γραμμή που δεν “ενοχλεί” στο μάτι και δεν δυσκολεύει την ανάγνωση του χάρτη. Αυτό το σύστημα θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί ως πλέγμα στον χάρτη, μετά από την τοποθέτηση αριθμών και γραμμάτων στις πλευρές του.
Επισημάνσεις
Από κει και πέρα υπάρχουν ορισμένα σημεία προσοχής και παραδοχές. 1. Για να βρει εφαρμογή αυτή η διαδικασία προσδιορισμού του σημείου πυρκαγιάς, χρειάζεται να υπάρχει τοπογραφικός χάρτης της περιοχής φύλαξης. 2. Όλοι όσοι θα εμπλακούν στην φύλαξη της περιοχής (επαγγελματίες-εθελοντές πυροφύλακες, το 199-ΚΑΕ, πυροσβεστικά οχήματα, καθώς και τα πεζοπόρα τμήματα), χρειάζεται να προμηθευτούν ίδιους χάρτες, στους οποίους θα έχει γίνει η ίδια αρίθμηση πλέγματος. 3. Κατά την προσωπική μου εκτίμηση, τα αζιμούθια των στοχεύσεων θα πρέπει να δίνονται από τους πυροφύλακες, στο 199-ΚΑΕ και εκεί να χαράσσονται οι ευθείες. Από εκεί θα δίνεται και η τελική πληροφορία προς όλες τις δυνάμεις που θα ενεργοποιήσει το κέντρο. Αρχικά ως τετράγωνο πλέγματος και στην πορεία κάποιο χαρακτηριστικό σημείο ή τον δρόμο που οδηγεί στο τετράγωνο αυτό, διευκολύνοντας τους οδηγούς των οχημάτων ακόμη περισσότερο.
Η εφαρμογή στην πράξη
Με δυό λόγια οι πυρο(φύλακες) μιας περιοχής θα κάνουν τα εξής:
Μόλις αναλαμβάνουν υπηρεσία θα προσανατολίζουν τον χάρτη της περιοχής τους πάνω σε μια επίπεδη, σταθερή επιφάνεια (π.χ. τραπέζι), δίπλα ή μέσα στο πυροφυλάκιο. Να σημειωθεί ότι στο μέλλον μπορεί να κατασκευαστεί μία τάβλα, η οποία θα “κλειδώνει” σε συγκεκριμένη θέση (βορράς) στο πυροφυλάκιο, έτσι ώστε ο χάρτης που θα τοποθετεί ο φύλακας πάνω της θα είναι αυτομάτως προσανατολισμένος. Αυτό θα εξασφαλίζει την ελαχιστοποίηση ενός σφάλματος κατά τον χειρισμό του χάρτη από διαφορετικούς φύλακες.
Στη συνέχεια θα κάνουν αναγνωριστικές στοχεύσεις σε διάφορους, γνωστούς αρχικά “στόχους”. Αυτοί μπορεί να είναι κορυφές, κεραίες, καταφύγια και γενικά οτιδήποτε είναι καταγεγραμμένο στον χάρτη. Έτσι θα εξασκούνται στην εφαρμογή του προσανατολισμού και θα επιβεβαιώνουν στόχους (γνωστά σημεία).
Έπειτα θα κάνουν ένα βήμα πιο πέρα με στοχεύσεις σε άγνωστα, αλλά χαρακτηριστικά και βοηθητικά γι αυτούς σημεία ενδιαφέροντος. Τις στοχεύσεις θα τις μεταφέρουν στον χάρτη, ταυτοποιώντας τα σημεία αυτά με την βοήθειά του. Με την ενεργή ενασχόληση την ώρα της βάρδιας θα είναι σε θέση πολύ σύντομα να γνωρίζουν πολύ καλά τον τομέα φύλαξής τους, διάφορα κομβικά σημεία και να είναι εξοικειωμένοι με την περιοχή που εποπτεύουν. Αυτό θα οδηγήσει στο να μην χρειάζονται πάντα το “ζευγάρι” χάρτη και πυξίδα για να καταδείξουν μία πυρκαγιά. Ενδεχομένως να το χρησιμοποιήσουν όταν υπάρχει αμφιβολία για το ακριβές σημείο έναρξής της.
Θέση ευθύνης
Η τεχνική αυτή θα καταστήσει το έργο της φύλαξης μιας περιοχής πιο υπεύθυνο και πιο μεθοδικό. Κι αυτό διότι με τον εξοπλισμό και την εκπαίδευση που θα παρασχεθεί, θα αυξηθεί και η “απαίτηση” για εύστοχες στοχεύσεις, για διαβίβαση καλύτερης και ποιοτικότερης πληροφορίας προς το κέντρο και τελικά για μεγαλύτερη ακρίβεια στον προσδιορισμό του σημείου πυρκαγιάς από τους συνεργαζόμενους πυροφύλακες. Αυτό δεν είναι αναγκαστικά κακό, ιδιαίτερα σε μια εποχή όπου η αυξημένη ανάγκη για προστασία του φυσικού περιβάλλοντος και διάσωσης του εναπομείναντος δασικού κεφαλαίου, θέτουν αναπόφευκτα ψηλά τον πήχη σε όλους μας.
Αλλά και οι ίδιοι οι πυροφύλακες (επαγγελματίες κι εθελοντές) από την πλευρά τους, με τη νέα αυτή εφαρμογή του προσανατολισμού στην δασοπυρόσβεση, θα γίνουν πιο μεθοδικοί και παρατηρητικοί , για να μπορούν άλλωστε να είναι και πιο αποτελεσματικοί, βελτιώνοντας έτσι τον ρόλο τους ως διαβιβαστές κρίσιμων πληροφορών. Με αυτό τον τρόπο θα εκσυγχρονισθεί το έργο τους, θα αναδειχθεί σε έναν από τους σημαντικότερους κρίκους της αλυσίδας του όλου μηχανισμού της δασοπυρόσβεσης και θα μπορούν να είναι πολύ περήφανοι γι αυτό.
Να σημειωθεί ότι τα τελευταία χρόνια υπάρχει μια ολοένα αυξανόμενη εκτύπωση νέων χαρτών, καλύπτοντας γεωγραφικά πολλές γωνιές της Ελλάδας. Και μάλιστα η εκτύπωση γίνεται πλέον σε αδιάβροχο χαρτί, το οποίο δεν σχίζεται κι έτσι οι χάρτες μπορούν να αντέξουν αρκετή ταλαιπωρία! Και το σημαντικότερο: είναι πολύ φθηνοί σε σχέση με τις πληροφορίες και την διευκόλυνση που παρέχουν.
Και η αφορμή για το άρθρο αυτό ήταν η πρόσφατη έκδοση του τοπογραφικού χάρτη του δάσους Σέιχ-σου στην Θεσσαλονίκη, από γνωστή εταιρία εκτύπωσης χαρτών. Με αυτόν τον χάρτη δόθηκε η ευκαιρία να υλοποιηθεί μια παλιά ιδέα του υπογράφοντα, σχετικά με την αξιοποίηση του προσανατολισμού στην δασοπυρόσβεση. Ήδη έχει ξεκινήσει μια πρώτη ενημέρωση και πρακτική με τις εθελοντικές ομάδες Γ.Γ.Π.Π. του Νομού.
Επίλογος
Δεν είναι πάντοτε εύκολο να προσδιοριστεί το σημείο έναρξης μιας πυρκαγιάς. Και δεν μπορεί να βασίζεται η φύλαξη μιας περιοχής και η εύστοχη διαβίβαση πληροφορίας μόνο στην όποια εμπειρία των ανθρώπων που επιφορτίζονται με την φύλαξη. Οι εξελίξεις απαιτούν σύγχρονες μεθόδους και/ή καινοτομίες, οι οποίες θα διασφαλίζουν μεγαλύτερη ακρίβεια και θα υποστηρίζουν την οπτική παρατήρηση. Η τεχνική του προσανατολισμού θα μπορούσε να εφαρμοστεί στην δασοπυρόσβεση και να ενισχύσει το έργο της πυροφύλαξης. Και μάλιστα με πολύ μικρό κόστος, το οποίο συνίσταται στην αγορά χαρτών και πυξίδων.
Φυσικά χρειάζεται να γίνει μια ολοκληρωμένη εκπαίδευση (θεωρητική και πρακτική εφαρμογή στο πεδίο) του προσωπικού και των εθελοντών που συμμετέχουν στην φύλαξη. Σ αυτό μπορούν να βοηθήσουν όλοι οι συνάδελφοι που γνωρίζουν την τεχνική του προσανατολισμού και κυρίως όσοι συμμετείχαν στις σχολές ορειβασίας της Ε.Ο.Ο.Α.
Η τεχνική του προσανατολισμού μπορεί να αποτελέσει ένα χρήσιμο εργαλείο, το οποίο θα λειτουργεί ενισχυτικά στον παραδοσιακό τρόπο φύλαξης, ενάντια στη μάχη με τον χρόνο. Μόνο με την συνεργασία και την ομαδική προσπάθεια μπορούμε να ελπίζουμε σε εύστοχο προσδιορισμό του σημείου έναρξης μιας πυρκαγιάς και την διάσωση του φυσικού μας πλούτου.
Ευχαριστίες Θα ήθελα να ευχαριστήσω θερμά τον Φώτη Φούντζηλα, Πολιτικό Μηχανικό και πρώην Εθελοντή Πυροσβέστη, ο οποίος στήριξε την εφαρμογή από την πρώτη στιγμή και κυρίως επειδή έδωσε καινοτόμες ιδέες για την εξέλιξη και βελτίωσή της.
Σωκράτης Παπαγεωργίου
Πυραγός Π.Σ.
Ωραίος ο Σωκράτης!! Μάχιμος και βουνίσιος!!
Σωκράτη μου, για να σε πειράξω, το Ε.Γ.Σ.Α. 87 έχει αφετηρία το μετατεθημένο γεώκεντρο, βάθρο Διονύσου (Αστεροσκοπείο Πεντέλης) και όχι το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών στο Θησείο! Πέρα από την πλάκα ωστόσο, συγχαρητήρια για το πλήρες άρθρο σου και θα ήθελα να αναφερθώ συμπληρωματικά στο γεγονός της σωστής αναφοράς συντεταγμένων ιδιαίτερα στο WGS 84. Ειδικότερα αναφέρομαι στο γεγονός ότι οι συντεταγμένες σε αυτό το σύστημα αναφοράς μπορούν να λάβουν τις εξής μορφές:
α) Μ/ΠΛ/ΔΛ (Μοίρες, Πρώτα Λεπτά, Δεύτερα Λεπτά-π.χ. 22ο 03′ 25″Α – 37ο 31′ 44″ Β ),
β)Μ/ΔΠΛ (Μοίρες, Δεκαδικά Πρώτα Λεπτά – π.χ. 22ο 03.426″Α – 37ο 31.057″Β),
γ) ΔΜ (Δεκαδικές Μοίρες -π.χ. 22.05711ο Ε – 37.51762ο Β
Σημειωτέον ότι σε όλες τις παραπάνω μορφές το σημείο των συντεταγμένων είναι το ίδιο, πλήν όμως οι μετασχηματισμοί ανάμεσα στις διάφορες μορφές συντεταγμένων είναι περίπλοκοι και διαφέρουν στην απόδοση τους. Επί της ουσίας επειδή πολλά κινητά τηλέφωνα ή συσκευές GPS εμφανίζουν τις συντεταγμένες με την ώς άνω γ) μορφή πολλοί χρήστες επειδή δεν το γνωρίζουν, απλά διαχωρίζουν αυθαίρετα με κόμμα τα ψηφία ανά δύο θεωρώντας ότι αυτό τις μετασχηματίζει στην πλέον χρηστική μορφή που έιναι η α). Φυσικά αυτό δεν μπορεί να συμβεί με αποτέλεσμα στην καλύτερη περίπτωση οι συντεταγμένες να απέχουν παρασάγγας από το αληθές σημείο τους ή στη χειρότερη να μην έχουν λογική απόδοση (π.χ. οι 22.05711 μπορεί εσφαλμένα να αποδοθούν: 22ο 05′ 71.1″ η οποία είναι μία πλήρως λανθασμένη μορφή συντεταγμένων για WGS καθώς δεν μπορεί να λάβει τιμή δεύτερων λεπτών πάνω από 60″. Χαρακτηριστικό παράδειγμα της μή ορθής γνώσης ανάγνωσης συντεταγμένων GPS είναι ορειβατικό συμβαν το οποίο έλαβε χώρα σε ορεινό όγκος της Βόρειας Ελλάδας τον περασμένο χειμώνα και στο οποίο οποίο, παρά το γεγονός ότι υπήρχε τηλεφωνική επικοινωνία των διασωστών με την ομάδα ορειβατών η οποία είχε χαθεί και διέθετε συσκευή GPS, οι αναφορές των συντεταγμένων των τελευταίων γινόταν σε μορφή AGD 84 (Australian Geodetic Datum 1984) με αποτέλεσμα ο εντοπισμός τους να καθυστερήσει σημαντικά! Συμπερασματικά για την αποτελεσματική χρήση των δεκτών GPS απαιτείται γνώση, ενδελεχής εκπαίδευση και εξοικίωση με την λειτουργία, τις ρυθμίσεις και τον χειρισμό της εκάστοτε συσκευής!
Εξαιρετικό το άρθρο σας. Έχω μελετησει παρα πολλά αρθρα σε σχέση με προσανατολισμό, και χρήση χαρτη και πυξίδας. Ομολογώ ότι το άρθρο σας ειναι ιδιαίτερα απλό και ευκολο στη κατανόηση ακόμα και για κάποιο που δεν ασχολήθηκε καθόλου με το αντικείμενο. Καλή συνέχεια.
Συμπληρωματικα θα ήθελα να ρωτησω κατα ποσο οι στρατιωτικες συντεταγμενες MGRS της μορφής WV5698-8741 οι οποίες προσφέρουν ακρίβια και πρακτικότητα ειδικα με τους τοπογραφικούς χαρτες δεν ειναι πιο ευχρηστες σε σχέση με τις συντεταγμενες που αναφερεται εσεις πιο πάνω?
Ευχαριστω
Δημητρης Πιερουδης
Αξιότιμε κύριε Πιερούδη,
αν και η πλήρης ανάπτυξη του θέματος είναι ιδιαίτερη περίπλοκη θα συνοψίσω στα εξής:
α)To MGRS είναι ενα παγκόσμιο αναφοράς, βασισμένο στα συστήματα αναφοράς UTM και UPS, με κάποιες ιδιαιτερότητες σε ότι αφορά την μορφή απόδοσης των συντεταγμένων.
β)To MGRS είναι ένα παγκόσμιο σύστημα αναφοράς το οποίο έχει κατα βάση διαχωρίσει την υδρόγειο σε 60 ζώνες με εύρος 6ο κατά το γεωγραφικό μήκος (χαρακτηρίζονται με αριθμό από 1 έως 60) οι οποίες διασταυρώνονται κάθετα με γραμμές οι οποίες έυχουν εύρος 8-12ο κατά την έννοια του γεωγραφικού πλάτους (χαρακτηρίζονται με γράμματα του αγγλικού αλφαβήτου από το C έως το X, χωρίς να περιλαμβάνονται το Ι και το Ο). Με αυτόν τον τρόπο σχηματίζονται τετράγωνα με εμβαδό 100.000 μέτρα τα οποία αποκαλούνται τετράγωνα των 100 χλμ. και λαμβάνουν την ονομασία τους από τον συνδυασμό Αριθμού και Γράμματος π.χ. QZ123456
γ)Κάθε ζώνη έχει άξονα των (Ψ) τον κεντρικό μεσημβρινό της και άξονα των (Χ) τον ισημερινό. Στην τομή των αξόνων δίνονται οι
συμβατικές τιμές Χ = 500.000 μ., Ψ = 0 μ. για το Β. ημισφαίριο
και Χ = 500.000 μ., Ψ = 10.000.000 μ. για το Ν. ημισφαίριο
ώστε παντού οι συντεταγμένες να είναι θετικοί αριθμοί. Αυτό σημαίνει ότι κάθε ζώνη έχει το δικό της σημείο “εκκίνησης” και όσο απομακρυνόμαστε από αυτό (προς τα άκρα του χάρτη) οι παραμορφώσεις αποστάσεων και σχημάτων γίνονται αρκετά μεγάλες.
δ)Τα ώς άνω α,β,γ έχουν εφαρμογή από 80οΝ έως 84οΒ, πέραν αυτών γίνεται χρήση του UPS.
Το Ε.Γ.Σ.Α. ’87 από την άλλη:
α)Είναι ένα τοπικό, μη γεωκεντρικό datum το οποίο είναι συνδεδεμένο με τις γεωγραφικές συντεταγμένες του γεωδαιτικού σταθμού του Διονύσου ΒΔ των Αθηνών.
β)Προδιαγράφει μια εγκάρσια μερκατορική (TM) χαρτογραφική προβολή με m0=0.9996, που καλύπτει έξι μοίρες γεωγραφικού μήκους εκατέρωθεν του 24ου μεσημβρινού (18°E-30°E). Με τον τρόπο αυτό όλη η ελληνική επικράτεια (η οποία εκτείνεται περίπου σε 9° γεωγραφικού μήκους) προβάλλεται σε μία ζώνη. Οι χαρτογραφικές συντεταγμένες είναι σε μέτρα. Στην κατεύθυνση Y (Βορράς-Nότος) το 0 αντιστοιχεί στον ισημερινό. Στην κατεύθυνση Χ (Δύση-Ανατολή) η τιμή 500000 m αποδίδεται στον κεντρικό μεσημβρινό (24°), ώστε να αποφεύγονται αρνητικές τιμές.
γ)Αυτό έχει ως αποτέλεσμα, η προβολή της Ελληνικής επικράτειας να πραγματοποιείται σε μία μόνο ζώνη, προσφέροντας ακρίβεια, σαφώς μειωμένες παραμορφώσεις αποστάσεων και σχημάτων, ενώ το γεγονός ότι οι συντεταγμένες αποδίδονται με την ορφή αληθών μέτρων, διευκολύνει ιδιαίτερα τον υπολογισμό των αποστάσεων.
Συμπερασματικά το ΕΓΣΑ ’87 είναι ένα σύστημα αναφοράς το οποίο έχει εφαρμογή στον Ελληνικό χώρο και μόνο, ενώ το MGRS είναι ένα παγκόσμιο σύστημα αναφοράς. Κάθε ένα δε, έχει τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα του.
Θα μπορούσε το αρθρο να είναι αντιγράψιμο θα βοηθούσε πολύ περισσότερο εάν μπορουσε να αποθηκευθεί ώστε να μπορούμε να το μελετήσουμε με σκοπό την εφαρμογή.