Στατιστική επεξεργασία των κατηγοριών κινδύνου πυρκαγιάς

20/12/2014

Tου Πυράρχου Σπυρίδωνα Γ. Βαρσάμη*

Για περισσότερα από 10 έτη, με ευθύνη της Γενικής Γραμματείας Πολιτικής Προστασίας (ΓΓΠΠ), το διάστημα από 1^η Ιουνίου έως 31 Οκτωβρίου κάθε έτους, εκδίδεται καθημερινά Χάρτης Πρόβλεψης Κινδύνου Πυρκαγιάς (εφεξής χάρτης), όπου σε επίπεδο διοικητικών ορίων των Δασαρχείων της χώρας, προσδιορίζεται η κατηγορία κινδύνου πυρκαγιάς, για το επόμενο 24ωρο(φωτό 1). Ο  χάρτης έχει ως κύριο στόχο να ενημερώσει τους φορείς  που  εμπλέκονται  στην  αντιμετώπιση  των  δασικών  πυρκαγιών,  για  τις  περιοχές  που  το επόμενο 24‐ωρο είναι μεγάλη η επικινδυνότητα εκδήλωσης και εξάπλωσης δασικών πυρκαγιών. Οι κατηγορίες κινδύνου (δείκτες) είναι πέντε και συγκεκριμένα χαμηλή (1), μέση (2), υψηλή (3), πολύ υψηλή (4) και κατάστασης Συναγερμού (5) (Η κατηγορία 5 έχει εμφανιστεί στις περιοχές κάποιων Δασαρχείων της Χώρας, για μια ημέρα το έτος 2012).

Με βάση τις κατηγορίες κινδύνου του χάρτη, το Αρχηγείο Πυροσβεστικού Σώματος (ΑΠΣ) έχει εκδώσει Διαταγή, όπου καθορίζονται τρία στάδια επιχειρησιακής ετοιμότητας των Υπηρεσιών του, αλλά και των λοιπών εμπλεκόμενων φορέων. Για κατηγορία κινδύνου 1,2,3 εφαρμόζεται το 1^ο στάδιο, για κατηγορία 4 το 2^ο στάδιο και για κατηγορία 5 το τρίτο στάδιο (του οποίου η εφαρμογή με βάση το ιστορικό του χάρτη θεωρείται απίθανη). Στο 1^ο στάδιο επιχειρησιακής ετοιμότητας προβλέπεται να λαμβάνονται από τις Πυροσβεστικές Υπηρεσίες (ΠΥ) της Χώρας τα συνήθη μέτρα, που έχουν αποφασιστεί κατά τη σύνταξη του επιχειρησιακού σχεδίου αντιμετώπισης δασικών πυρκαγιών, που συντάσσεται σε ετήσια βάση και σε επίπεδο Νομού πριν την έναρξη της αντιπυρικής περιόδου. Στο 2^ο στάδιο και 3^ο στάδιο προβλέπονται αυξανόμενα μέτρα. Όσον αφορά το 1^ο στάδιο αξίζει να σημειωθεί ότι στο έγγραφο της ΓΓΠΠ για την έκδοση του χάρτη επισημαίνεται πως η ενιαία αντιμετώπιση των διαφορετικών επιπέδων κινδύνου (ειδικά των κατηγοριών κινδύνου 1,2,3) χωρίς διαφοροποίηση των μέτρων και των δράσεων αξιοποιεί μερικώς τις δυνατότητες του χάρτη και ενδεχομένως να οδηγήσει τους φορείς σε εσφαλμένη εκτίμηση του επιπέδου ετοιμότητας. Παρόλα αυτά οι ΠΥ συνεχίζουν να υλοποιούν τον επιχειρησιακό σχεδιασμό δασοπυρόσβεσης με βάση τα τρία στάδια και άρα εξετάζοντας ενιαία τις κατηγορίες χαμηλή, μέση και υψηλή.

Για τη σύνταξη του ετήσιου επιχειρησιακού σχεδίου αντιμετώπισης δασικών πυρκαγιών, οι ΠΥ είναι υποχρεωμένες να λαμβάνουν υπόψη στατιστικά στοιχεία, που κυρίως αφορούν κλιματολογικές συνθήκες, αριθμό πυρκαγιών και καμένων εκτάσεων προηγουμένων ετών. Σχεδόν καμία Υπηρεσία όμως μέχρι στιγμής δεν έχει επιχειρήσει να αξιοποιήσει τη στατιστική επεξεργασία των κατηγοριών κινδύνου της περιοχής της, προκειμένου να εξάγει συμπεράσματα για την επικινδυνότητα και να προσαρμόσει ανάλογα τον επιχειρησιακό της σχεδιασμό. Η στατιστική επεξεργασία των κατηγοριών κινδύνου θα μπορούσε να εξάγει πολύ χρήσιμα συμπεράσματα και για τον επιχειρησιακό σχεδιασμό σε επίπεδο Περιφερειακών Πυροσβεστικών Διοικήσεων (ΠΕ.ΠΥ.Δ) αλλά και πανελλαδικά.

Μια προσπάθεια στατιστικής επεξεργασίας των κατηγοριών κινδύνου πυρκαγιάς για συγκεκριμένες περιοχές, θα παρουσιαστεί στη συνέχεια και θα επιχειρηθεί να εξαχθούν συμπεράσματα  και να γίνουν κάποιες προτάσεις. Ο συντάκτης του παρόντος άρθρου κατέγραψε τους δείκτες κινδύνου πυρκαγιάς για τις περιοχές έξι Δασαρχείων της χώρας, με τα εξής χαρακτηριστικά:

Α. Δασαρχείο Βορειοανατολικής Ελλάδος κατηγορίας επικινδυνότητας Γ΄,

Β. Δασαρχείο Βόρειας Ελλάδος κατηγορίας επικινδυνότητας Γ΄,

Γ. Δασαρχείο Βόρειας Ελλάδος κατηγορίας επικινδυνότητας Α΄,[1]

Δ. Δασαρχείο νησιωτικής περιοχής Βορειοδυτικής Ελλάδος κατηγορίας επικινδυνότητας Α΄,

Ε.  Δασαρχείο Κεντρικής Ελλάδος κατηγορίας επικινδυνότητας Α΄,

ΣΤ. Δασαρχείο νησιωτικής περιοχής Νοτιοανατολικής Ελλάδος κατηγορίας επικινδυνότητας Α΄,[2]

για τα έξι τελευταία έτη (2009-2014), που οι δείκτες εμφανίζονται στο διαδικτυακό τόπο της ΓΓΠΠ[3].

Κάθε χρόνο εκδίδονται από την υπεύθυνη ομάδα εργασίας 153 ημερήσιοι χάρτες. Δεν έχει διευκρινιστεί γιατί ενώ με βάση το Νόμο 998/1979 η αντιπυρική περίοδος διαρκεί από 1^η Μαΐου έως 31 Οκτωβρίου, ο χάρτης εκδίδεται από 1^ης Ιουνίου. Πιθανότατα εκτιμάται ότι η επικινδυνότητα κατά το μήνα Μάιο είναι γενικώς χαμηλή, οπότε δεν απαιτείται η καθημερινή έκδοση χάρτη.

Ορισμένα από τα πιο εντυπωσιακά στοιχεία που έδωσε η επεξεργασία των δεικτών, είναι:

α. Στα Δασαρχεία Α & Β ο μέσος όρος ημερών (μ.ο.) με δείκτη 1 είναι 104,5 και το ποσοστό στο σύνολο των ημερών έκδοσης χάρτη 68,3% και 102,7 (67,1%) αντίστοιχα, με δείκτη 2 είναι 47 (30,8%) και 49 (32%) ενώ στο σύνολο των έξι ετών έχουν καταγραφεί 5 δείκτες 3 και 1 δείκτης 4 στο Α και από 1 δείκτης 3 & 4 στο Β, δηλαδή μ.ο. ημερών με δείκτη 3 ή 4 είναι 1 και 0,3 αντίστοιχα. Στα συγκεκριμένα Δασαρχεία επίσης παρατηρείται ότι το μήνα Ιούνιο ο μ.ο. ημερών με δείκτη 1 είναι 28,5 (94%), το μήνα Σεπτέμβριο είναι 24 (80%) και το μήνα Οκτώβρη είναι 28,2 (91%). Σε αυτές λοιπόν τις περιοχές μόλις 50 ημέρες κατά μ.ο. καθ΄ όλη τη διάρκεια της αντιπυρικής περιόδου παρατηρείται κατηγορία κινδύνου μέση και μόλις 1 ημέρα κάθε αντιπυρική περίοδο κατηγορία υψηλή ή πολύ υψηλή.

β. Στα Δασαρχεία Γ & Δ ο μ.ο. ημερών με δείκτη 1 είναι 67,7 (44,2%) και 60,7 (39,7%), με δείκτη 2 είναι 78 (51%) και 73,8 (48,3%), με δείκτη 3 είναι 5,2 (3,4%) και 15,5 (10,1%) και τέλος με δείκτη 4 ή 5 είναι 1,3 (0,9%) και 2,5 (1,6). Παρατηρείται μια σχετική ομοιομορφία στους δείκτες αυτών των 2 Δασαρχείων  αφού κατά μ.ο. σε κάθε χρονιά οι ημέρες με δείκτη 3 ή 4 ή 5 (μέρες με υψηλό κίνδυνο) είναι 6,5 και 18 ενώ τις υπόλοιπες 146,5 και 135 ο δείκτης είναι 1 ή 2, με ελάχιστη διαφορά στις ημέρες με δείκτη 3 που είναι κατά μ.ο. 10 περισσότερες στο Δασαρχείο Δ από το Γ, πιθανότατα λόγω των ισχυρότερων ανέμων που εμφανίζονται στις νησιωτικές σε σχέση με τις ηπειρωτικές περιοχές. Επίσης και στα 2 Δασαρχεία δείκτες 3,4,5 εμφανίζονται κυρίως τους μήνες Ιούλιο και Αύγουστο ενώ υπάρχουν  ελάχιστοι στα τέλη Ιουνίου και αρχές Σεπτέμβρη. Το μήνα Ιούνιο υπάρχουν κατά μ.ο. 8 και 13 ημέρες με δείκτη 2 ή 3 σε αντίθεση με τα Δασαρχεία Α & Β όπου είναι ελάχιστες. Τέλος το μήνα Οκτώβριο μόνο 3 ημέρες κατά μ.ο. εμφανίζεται δείκτης 2 και τις υπόλοιπες 28 ο δείκτης είναι 1.

Γράφημα 1

γ.  Στα Δασαρχεία Ε & ΣΤ ο μ.ο. ημερών με δείκτη 1 είναι 36,2 (24,2%) και 24,3 (16,4%), με δείκτη 2 είναι 59,2 (37,2%) και 78,3 (51,2%), με δείκτη 3 είναι 38,3 (25,1%) και 43,8 (28,6%) και τέλος με δείκτη 4 είναι 19,2 (12,5%) και 5 (3,3). Παρατηρείται μια σχετική ομοιομορφία στους δείκτες υψηλού κινδύνου αυτών των 2 Δασαρχείων  αφού κατά μ.ο. σε κάθε χρονιά οι ημέρες με δείκτη 3 ή 4  (μέρες με υψηλό κίνδυνο) είναι 57 και 49 αλλά οι ημέρες με δείκτη 4 στο Δασαρχείο Ε είναι σημαντικά περισσότερες σε σχέση με το ΣΤ, ενώ υπάρχει και ικανή διαφορά στις ημέρες με δείκτη 2 που είναι περισσότερες στο Δασαρχείο ΣΤ. Και στα 2 Δασαρχεία δείκτες 3 ή 4 εμφανίζονται όλους τους μήνες με εξαίρεση τον Οκτώβριο που είναι ελάχιστοι (μόλις 3 και 1 στα 6 χρόνια που εξετάζονται). Ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του Δασαρχείου Ε είναι ότι κυρίως τον Αύγουστο αλλά και τον Ιούλιο κάποιες χρονιές (2009, 2011) εμφανίζονται συνεχόμενοι δείκτες 4 για πολλές ημέρες (2013 για 10 ημέρες, 2011 για 11, και 2009 για 12) γεγονός που επιβαρύνει πάρα πολύ την καταπόνηση των δυνάμεων (συνεχόμενες επιφυλακές) που σε συνδυασμό με εκδήλωση συμβάντων μπορεί να οδηγήσει ακόμη και σε «κατάρρευση» του μηχανισμού. Τέλος εντυπωσιακή είναι η σύγκριση των δεικτών κινδύνου των Δασαρχείων Α & Ε (γράφημα 1), αλλά και των δεικτών 3,4,5 των Α,Β,Γ,Δ με των Ε &ΣΤ κατά μήνα (γράφημα 2), που δείχνει ξεκάθαρα τις μεγάλες διαφορές επικινδυνότητας που παρουσιάζουν διαφορετικές περιοχές της χώρας (γράφημα 3).

Γράφημα 2

δ. Εξετάζοντας τους δείκτες των 6 Δασαρχείων σε ετήσια βάση  βλέπουμε ότι μεταξύ των ετών 2009 έως 2014, η χρονιά που είχε τις περισσότερες ημέρες με δείκτη 3,4,5 ήταν το 2012 (165), ακολουθούν το 2013 & 2009 (146,144) στη συνέχεια το 2014 (118) και τέλος το 2010 (96) (γράφημα 4). Το ιδιαίτερο μέγεθος που χαρακτηρίζει το έτος 2014 είναι οι ημέρες με δείκτη 1 που ήταν 492 (53,6%) όταν η επόμενη χρονιά ήταν το 2010 με 436 και το 2009 με 417, οπότε καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι το 2014, η πραγματικά επικίνδυνη περίοδος ήταν η μικρότερη των τελευταίων έξι ετών.

Γράφημα 3

Γράφημα 4

Με βάση τα παραπάνω αλλά και λοιπά στοιχεία της στατιστικής ανάλυσης, τα οποία δε μπορούν να παρουσιαστούν στο επίπεδο ενός άρθρου, εξάγονται κάποια συμπεράσματα πάνω στα οποία θα γίνουν και κάποιες προτάσεις:

1. Ο χαρακτηρισμός ως αντιπυρικής περιόδου του χρονικού διαστήματος από 1^η Μαΐου έως 31 Οκτωβρίου, για όλες τις περιοχές της χώρας, δεν ανταποκρίνεται στα πραγματικά δεδομένα επικινδυνότητας εκδήλωσης και επέκτασης δασικών πυρκαγιών. Προτείνεται η αντιπυρική περίοδος να καθοριστεί σε επίπεδο ΠΕ.ΠΥ.Δ, με βάση στατιστική επεξεργασία των αντίστοιχων δεικτών κινδύνου. Με αυτόν τον τρόπο θα επιτευχθεί εξοικονόμηση πόρων και δυνάμεων, που μπορούν να αξιοποιηθούν την περίοδο και όπου πραγματικά απαιτούνται.
2. Η καθιέρωση από το ΑΠΣ ως 1^ου Σταδίου ετοιμότητας όλων των ημερών με δείκτη κινδύνου 1,2,3 οδηγεί σε υπέρμετρη κινητοποίηση ημέρες με σχεδόν μηδενικό κίνδυνο (δείκτης 1) και μειωμένη κινητοποίηση ημέρες με υψηλό κίνδυνο (δείκτης 3). Προτείνεται ως 1^ο Στάδιο ετοιμότητας να καθοριστούν οι ημέρες με δείκτη 1. Σε αυτές θα λαμβάνονται τα λιγότερα δυνατά μέτρα και θα επιδιώκεται η μέγιστη εξοικονόμηση πόρων και δυνάμεων (πχ, εκπομπή μόνο των πλέον απομακρυσμένων δασικών περιπολικών, αποφυγή περιπολιών αξιωματικών, μη εκπομπή νυχτερινών περιπολικών, κλπ). Ως 2^ο Στάδιο ετοιμότητας να καθοριστούν οι ημέρες με δείκτη 2. Σε αυτές θα λαμβάνονται τα συνήθη μέσα ετοιμότητας. Ως 3^ο Στάδιο ετοιμότητας να καθοριστούν οι ημέρες με δείκτη 3 & 4. Σε αυτές θα αυξάνονται τα μέτρα, ενώ στις ημέρες με δείκτη 4 θα κάποιες επιπλέον προβλέπονται κινήσεις όπως η εφαρμογή απαγόρευσης κυκλοφορίας σε δάση και δασικές εκτάσεις. Τέλος ως 4^ο Στάδιο ετοιμότητας να καθοριστούν οι ημέρες με δείκτη 5.
3. Πολλές φορές παρατηρείται ότι ο ημερήσιος χαρακτηρισμός κατηγορίας κινδύνου, δεν ανταποκρίνεται στην επικρατούσα κατάσταση καθ΄ όλη τη διάρκεια του 24ώρου. Αυτό οδηγεί είτε στη λήψη αυξημένων μέτρων σε περιόδους που δεν απαιτείται είτε στο αντίστροφο. Είναι χαρακτηριστικό ότι αρκετές φορές εκδηλώθηκαν και αναπτύχθηκαν ιδιαίτερα επικίνδυνες πυρκαγιές, σε ημέρες με δείκτη επικινδυνότητας 2 ή 3, ακριβώς επειδή για κάποιο συγκεκριμένο χρονικό διάστημα της ημέρας η επικινδυνότητα ήταν μεγαλύτερη από την καθορισμένη από το χάρτη. Μετά από την υπερδεκαετή επιτυχημένη έκδοση του χάρτη, θα πρέπει, όπως ισχύει και σε άλλες χώρες, να εξετασθεί η έκδοση επιχειρησιακού δείκτη κινδύνου (ο δείκτης θα αφορά τις άμεσα εμπλεκόμενες Υπηρεσίες και όχι το γενικό πληθυσμό), αρχικά ανά 12ωρο και στη συνέχεια ανά 6ωρο (υπάρχουν ήδη δείκτες με ημερήσια διακύμανση όπως αυτός του EFFIS[4]). Θα μπορούσε επίσης να προβλεφθεί η δυνατότητα έκδοσης έκτακτου χάρτη, για το διάστημα εκτός της αντιπυρικής περιόδου (όπως αυτή προσδιοριστεί), σε περιπτώσεις που επικρατούν ιδιαίτερα επικίνδυνες συνθήκες. Θα πρέπει επίσης να προσαρμοστεί η ωρολόγια διάρκεια του χάρτη (00:01-00:00) με την ωρολόγια λειτουργία του Πυροσβεστικού Σώματος (ΠΣ)(07:30-07:29). Τέλος είναι σημαντικό για τον επιχειρησιακό σχεδιασμό να υπάρχει γενική πρόβλεψη επικινδυνότητας για το επόμενο 3ήμερο, έστω σε επίπεδο ΠΕ.ΠΥ.Δ..
4. Μετά τη λήξη της ανανέωσης των συμβάσεων των υπηρετούντων εποχικών υπαλλήλων, τη μονιμοποίηση των Πυροσβεστών Πενταετούς Υποχρέωσης και την αναδιοργάνωση των Υπηρεσιών του ΠΣ ο επιχειρησιακός σχεδιασμός αντιμετώπισης δασικών πυρκαγιών, θα πρέπει να επανακαθοριστεί, αξιοποιώντας πραγματικά στατιστικά δεδομένα της τελευταίας 20ετίας και ενσωματώνοντας καλές πρακτικές άλλων χωρών. Ιδιαίτερα σημαντική είναι η οικονομική ανάλυση όλων των ενεργειών και αποφάσεων και η επανεξέτασή τους στο τέλος κάθε περιόδου.
5. Προκειμένου να υπάρξουν αξιόπιστα στατιστικά στοιχεία, πέραν της επεξεργασίας των δεικτών κινδύνου, θα πρέπει να περάσουμε από την αριθμητική καταγραφή συμβάντων και καμένων εκτάσεων, στην κατηγοριοποίηση της σημασίας των πυρκαγιών (πχ πυρκαγιά σε έκταση με ώριμο δάσος και πυρκαγιά σε υπολείμματα καλλιεργειών) και αξιολόγηση της επικινδυνότητας τους, ανάλογα με την ημέρα και ώρα εκδήλωσης, τις πραγματικά απειλούμενες αξίες κ.α.. Σε αυτό θα μπορούσε να βοηθήσει η φωτογραφική απεικόνιση όλων των υπαίθριων πυρκαγιών και των γύρω περιοχών και ο ακριβής προσδιορισμός της γεωγραφικής τους θέσης, ώστε στη συνέχεια να αξιολογούνται με προκαθορισμένα κριτήρια.

Μπορούν σίγουρα να υπάρξουν πολλές προτάσεις για τη βελτίωση του επιχειρησιακού σχεδιασμού αντιμετώπισης δασικών πυρκαγιών, τόσο σε τοπικό καθώς και σε εθνικό επίπεδο, το σημαντικό όμως είναι να αξιοποιήσουμε πραγματικά, δυνατότητες και μέσα που έχουμε στη διάθεση μας καθώς και τη διεθνή πρακτική και να υπάρξει διάθεση για αλλαγές.

* Ο Πύραρχος Σπ. Γ. Βαρσάμης είναι Διοικητής 1^ου Π.Σ. Θεσσαλονίκης, πτυχιούχος Δασολογίας & Φ.Π./Α.Π.Θ., απόφοιτος Α.ΔΙ.Σ.ΠΟ./Γ.Ε.ΕΘ.Α. & έχει παρακολουθήσει δίμηνο πρόγραμμα πρακτικής εκπαίδευσης πληρωμάτων αρχικής προσβολής, του Κλάδου Διαχείρισης Δασικών Πυρκαγιών της Δασικής Υπηρεσίας της Επαρχίας British Columbia του Καναδά το 2009.

[1] Οι περιοχές κατηγορίας επικινδυνότητας Α΄ καθορίστηκαν με το Π.Δ. 575/1980 “Περί κηρύξεως ιδιαιτέρως ευαίσθητων εις πυρκαγιάς περιοχών δασών και δασικών εκτάσεων ως επικινδύνων” (ΦΕΚ 157, τευχ. A).

[2] Για να μην υπάρξει οποιαδήποτε παρερμηνεία με τα όποια συμπεράσματα και προτάσεις, δε θα αναφερθούν τα Δασαρχεία και αντίστοιχα οι ΠΥ που εξετάστηκαν.

[3] http://civilprotection.gr/el (Ιστορικό Χαρτών)

[4] EFFIS: το Σύστημα  Πληροφόρησης για τις Δασικές Πυρκαγιές της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. http://forest.jrc.ec.europa.eu/effis/

Το παρόν άρθρο Δημοσιεύτηκε στην Πυροσβεστική Επιθεώρηση τ. 167.